Prof. Dr. Celalettin Yavuz Güvenlik Politikaları Uzmanı, 16 Eylül 2024
Azerbaycan’ın İkinci Karabağ Savaşı ve takip eden gelişmelerle topraklarını geri alması üzerine gözler Azerbaycan-Nahçıvan arasında planlanan Zengezur Koridoru’na dikildi. İran bu koridorla ilgili direncini son günlerde bir kez daha ortaya koyunca bu konu ele alındı.
Rusya’nın, Azerbaycan’la Türkiye arasındaki coğrafi bağlantıyı kesmek maksadıyla güttüğü siyasi oyun sonucu Ermenilere verdiği Azerbaycan toprağı Zengezur, Azerbaycan ile Nahçıvan arasında İran sınırına kadar uzanmaktadır. Güneyinde, İran sınırı boyunca Azerbaycan’ı Nahçıvan’a bağlaması planlanan ulaştırma hattına da “Zengezur Koridoru” adı verilmiştir.
Koridorun adı ortaya atıldığı andan itibaren hoşnutsuzluğunu her fırsatta ortaya koyan İran, daha önceleri Azerbaycan-Ermenistan sorunlarında olduğu gibi, İkinci Karabağ Savaşı sırasında da “Şeytan” dediği ABD gibi Ermenistan’dan yana tavır sergilemişti. Üstelik ülkede 25-30 milyon civarında Güney Azerbaycan Türk’ü olmasına rağmen…
İran, Güney Azerbaycan Türkleri ile birleşerek bölgesel güç haline gelebilecek Azerbaycan paranoyasına sahiptir. Oysa yeni seçilen ve “Türk” kimliğini gizlemeyen İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan, Türk olmasına rağmen böyle bir harekete izin verebilir mi? Tabii ki veremez. Çünkü her şeyden önce İran Cumhurbaşkanı olma kimliği öne çıkar. Zira sadece İran Türklerinin değil, tüm İranlıların cumhurbaşkanıdır. Keza İran Türkleri de ayrılmak yerine “İran zaten bizimdir!” diyerek ülkenin geleceği için çabalamaktadırlar. Tabii Şiilik de cabası…
Rusya Devlet Başkanı Putin’in Ağustos 2024’te Baku ziyareti ve ardından Rus Dışişleri Bakanı Lavrov ile bakanlık sözcüsünün Zengezur Koridoru’yla ilgili açıklamaları İran’da çok sert tepki gördü. Hem Rusya’nın Tahran Büyükelçisi Dışişleri Bakanlığına çağrılarak, hem de İran’ın Moskova Büyükelçisi tarafından “İran’ın Güney Kafkasya bölgesinin sınırlarında herhangi bir coğrafi değişikliğin kırmızı çizgi olduğu” mesajı ile İran’ın hassasiyeti Rusya’ya iletildi.
Rusya’nın Şubat 2022’den beri sürdürülen Ukrayna savaşı sebebiyle Kafkasya’da Türkiye’nin gölgesinde kaldığını ileri süren İran, Rus tarafına “eski bir NATO müttefikinin Batı yaptırımlarını aşmak için güvenilemeyeceğini ve Türklerin yakında yollarını Moskova’dan ayıracaklarını açıkça belirtmek gerekir. Eğer durum buysa, Rusya bir oldubitti ile karşı karşıya kalacak ve planın ilerlemesini engellemek için maliyetli askeri yöntemler kullanmak zorunda kalabilir!” şeklinde, biraz da kışkırtıcı bir tavsiyede de bulundu.
İran medyası da “NATO’nun Turani Koridoru”nun oluşumuna karşı çıkan İran’ın defalarca askeri tatbikat düzenleyerek Azerbaycan’a mesaj gönderdiğini, “İran ve Ermenistan arasındaki sınırda bir değişiklik olursa, Tahran ulusal çıkarlarını tüm gücüyle savunacaktır!” şeklinde tavır takınmakta, İsrail-İran gerilimin tırmandığı son dönemde bölgesel/bölge dışı aktörlerin bölgedeki uluslararası sınırları değiştirme çabalarına dikkat çekerek koridora karşı çıkmaktadır.
İran’ın Zengezur Koridoru’na Karşı Çıkma Gerekçeleri
Azerbaycan ile Nahçıvan coğrafyası arasındaki ilişkideki rolünü kaybedeceği kaygısı içerisindeki İran, koridor sebebiyle Türkiye ile Orta Asya arasındaki rolü kaybedeceği endişesi içerisindedir. Ermenistan ile İran-Ermenistan sınırı İran’ın Avrasya Ekonomik Birliği’ne (EAEU) entegrasyon noktasındadır. İran, bu koridorla avantajını kaybedeceği gibi, koridorun İran’ın Doğu ile Batı arasındaki ulaşımdaki önemli rolünü daha da azaltacağı endişesi içindedir.
İran medyasına göre İran Dini Lideri Hamaney, Putin ve Erdoğan’a “Zengezur Koridoru’nun Ermenistan tarafından kontrol edilmesini, uluslararası sınırlarda hiçbir değişiklik yapılmamasını, herhangi bir koridor oluşumunda Tahran’ın çıkarlarının dikkate alınmasını, Koridor inşası bahanesiyle ABD/NATO ve Siyonist rejimin (İsrail) kuzey sınırlarına girmesinin kırmızı çizgi” olduğunu söylemiş.
Sonuç itibariyle Ermenistan, ABD ve Fransa desteğinde Azerbaycan’la imzalanan antlaşmalara uymamakta ısrar ederken, İran da “Türk Koridoru” adını verdiğimiz bu projeye taş koymaktadır. Oysa koridorun İran’ı memnun edecek kadar güneyden geçeceği bile söylenmişti.
