0

BEĞENDİM

1

Prof. Dr. Celalettin Yavuz Güvenlik Politikaları Uzmanı, 14 Eylül 2024

Önceki bölümde Tuğrul ve Çağrı Beylerin zorlu mücadeleleri özetlendi. Bugün de Dandanakan Savaşı, Büyük Selçuklu Devletinin kuruluşu ve Anadolu’ya ilk seferler ele alındı.

Siyasi ağırlığın artmasıyla birlikte Horasan’da dağınık haldeki Türkmenler kitleler halinde Selçuklulara katılmaya başladılar. Hatta Ferâh, Cuzcân ve Serahs’a akınlarla yağmalara başladılar. Uzlaşma arayışları sonuç vermeyince Gazne Sultanı Mesud, Türkmen akınlarına son vermek için Nisan 1038’de yeni bir savaş kararı aldı. Durumu öğrenen Selçuklular, kurultayı toplayarak sonuçta Çağrı Bey’in taktik teklifi ile Gazne ordusuna karşı savaşma kararı alındı.

Ailelerini ve ağırlıklarını çöle sevk ederek onları koruma altına alan Selçukluların kendileri de savaş hazırlıklarına başladılar. Selçuklu ordusunun tamamı atlı birliklerden oluşan çok süratli hareket kabiliyetine sahip askerlerden oluşmaktaydı. Gazne ordusunu çöle çeken Çağrı Bey, yorgun ve yıpranan bu orduyu Mayıs 1038’de Serahs önlerinde sabahtan akşama kadar süren bir savaşta ağır bir yenilgiye uğrattı. Böylece bölgede yenilmez olduklarını ispatlayan Selçuklular kendi devletlerini kurma kararı aldılar. Tuğrul Bey hükümdar seçildi.

Tuğrul Bey’in Nişabur’a gönderdiği üvey kardeşi İbrahim Yınal, Sultan Mesud adına okutulan hutbeyi değiştirerek Tuğrul Bey adına “Es-Sultan’ül-Mu’azzam” (Büyük Sultan) unvanı ile okuttu. Bu, bağımsızlık için çok önemli bir adımdı. Tuğrul Bey Nişâbur’a girince, Gazneli Mesud’un tahtına oturdu ve şehir halkına, son derece âdil davranacağına dair, tıpkı daha önce öncü kuvvetleri kumandanı İbrahim Yınal gibi, teminat verdi.

Böylece, Selçuk Bey ile başlayan, oğlu Arslan Yabgu ve özellikle Tuğrul ve Çağrı Beyler ile devam eden yüzyıllık mücadele, zaferle sonuçlanarak “Büyük Selçuklu Devleti” adı verilen Türk devletinin kuruluşu tamamlanmıştı.Selçuk Devleti’nin kuruluşunda Tuğrul Bey sultan, Çağrı Bey ise melik ve ordu kumandanı (sü-başı) görevini üstlendi. S

Sultan Mesud, ciddî bir tehlike haline gelen Selçuklulara karşı büyük bir sefer düzenleyerek Türkmen sorununu tamamen ortadan kaldırmak maksadıyla kendi komutasındaki 60 muharebe fili, 70.000 süvari ve 30.000 piyadelik ordusu ile yürüdü.Mayıs 1039’da bazı zaferler de kazanmıştı. Ancak önlerinden çekilen Selçuklu atlıları, havalar ısındıkça çöl ortamında Gaznelilere baskınlarla kayıplar verdiriyorlardı. Geçici anlaşma üzerine Mesud, Herat’a çekildi, Tuğrul ve Çağrı Beyler de Nesa’ya çekildiler. Ancak Gazneliler sefere devam ettiler.

Çağrı Bey’in yıpratma stratejisi doğrultusunda yiyecek kaynakları imha edilip su kaynakları kurutulunca Dandanakan bölgesine ulaşan Gazne ordusunda savaşacak hal kalmamıştı. Mayıs 1040 ortalarında üç gün devam eden bir muharebeye sonucunda düzeni bozulan, susuz kalan ve yorgun düşen Gazne ordusu bozguna uğradı. Canını zor kurtaran Sultan Mesud mağlubiyetin sorumlusu sayılarak kendi adamları tarafından öldürüldü. Dandanakan Savaşı, Selçukluların kurdukları devleti ve bağımsızlıklarını pekiştirmeleri açısından büyük önem arz etmektedir.

Bu zaferle bölgedeki en büyük güç haline gelerek en önemli engel olan Gaznelileri ortadan kaldırarak gelişmeye başladılar. Toplanan kurultayda Tuğrul Bey, Çağrı Bey’e ok kırma olayını gösterdi. Birlik ve bütünlüğün anlamını açıkladı. İlk karara göre, Bağdat Abbasî halifesi Kâim Bi-Emrillâh ile münasebete girişilmesi için ona bir mektup yazıldı.

Fethedilmiş/fethedilecek ülkelerin Selçuklu ailesi arasında paylaştırılması kararı alındı. Tuğrul Bey zamanında kontrol edilemez hale gelen Türkmen kitleleri Anadolu’ya yönlendirilerek Anadolu’nun Türkleşmesinin önü açıldı. Tuğrul Bey’in yeğeni Hasan’ın, Anadolu’ya akını sırasında Bizans tarafından pusuya düşürülüp katledilince İbrahim Yınalve Kutalmış Anadolu seferine gönderildi. Ermeni ve Gürcülerle takviyeli Bizans ordusunu 1048’de Hasankale önlerindeki Pasinler Muharebesi’nde yenerek Bizans Komutanı Liparit’i de esir aldılar. Liparit, İstanbul’daki yıkık bir caminin onarımı ve Tuğrul Bey adına burada hutbe okunması şartıyla serbest bırakıldı. Anadolu, Türkmenlerin iskanı için çok daha müsait hale gelmişti.

Not: Yazı dizisi “Türk Kimliği Üzerine-35” ile devam edecektir.