0

BEĞENDİM

1

Prof. Dr. Celalettin Yavuz Güvenlik Politikaları Uzmanı, 30 Temmuz 2024

Önceki bölümde Uygurlara devam, Turfan Uygurları ve Doğu Türkistan’la ilgili özet bilgiler ele alındı. Bugün ise Doğu Avrupa’daki Türk toplumu İskitler (Sakalar) üzerinde duruldu.

Türkistan’da olduğu gibi Doğu Avrupa’da da eski Türk kavimleri varlık gösterdiler. Bunlar içerisinde İskitler, Sarmatlar, Roksalanlar, Yazığlar, Avarlar, Hazar Kağanlığı, Peçenekler, Kumanlar ve Kama (Çulman) Bulgarları öne çıkmışlardır.

Tarihe Sakalar olarak da geçen, ön Türk Tarihinin antik çağdaki temsilcisi İskitlerin, MÖ X. yy’da Tanrı Dağlarında başlayan tarih serüvenleri, MÖ 250’de Kırım’da sona erdi.  MÖ VIII. yy’da Hazarlar üzerinden Tuna boylarına geçerek Kimmerler üzerinde baskı kurdular, Doğu Avrupa ve Kuzey Karadeniz hattına hâkim oldular. MÖ VI. yüzyılda zayıflayarak Anadolu’yu terk eden İskitler, Karadeniz’in kuzeyine yerleştiler, MÖ III. yy’da Sarmatlar ve Gotlar tarafından yıkılarak asimile edildiler.

Her ne kadar İskitlerin Türklüğünü tartışanlar varsa da Dünya tarihinde İskitlerin Türk oldukları büyük kabul görmektedir. Yahudilerin kutsal kitabı Eski Ahit’in Yaradılış bölümünde İskitler, Aşkenazlara, Kimmerler de Gomerler’e referans gösterilmektedir. MÖ 490 yıllarında Güney Rusya’ya seyahat eden Antik Yunan dönemi Tarihçisi Herodotos, Historia adlı eserinin 4. kitabı İskitlerin yaşadıkları coğrafya, gelenek ve görenekleri, savaş ve taktikleri, bölgedeki topluluklar, İskit kral mezarları, Pers kralının İskitya seferi gibi bilgileri içermektedir.

Orta Asya’da MÖ 800 yıllarındaki uzun süreli kuraklık, bazı kavimlerin yer değiştirmesine ve neticesinde göç edilen yerlerde büyük nüfus baskısına neden oldu. Birçok kavim, yaşayabilmek için kendinden önceki toplumları iterek Orta Asya ve Güney Rusya’nın bozkırlarına büyük göçlere neden oldu. Doğudan batıya göç hadisesi ekseninde İskitlerin komşularını iterek batıya doğru göç ettiği düşünülmektedir. Herodotos’a göre İskitler Asya’da iken Massagetlerle savaşta yenilince Araxes ırmağını geçerek Kimmerlerin yanına göç ettiler. Batıya yönelen Kimmerleri izleyen İskitler, Hazar Denizi’nin batısı, Tuna Nehri’nin doğusu ve Karadeniz’in kuzeyindeki Kimmer yurtlarına ve Ön Asya’ya doğru ilerleyip geniş bir alana yayıldılar.

Greklerin Skytai dediği İskitlerin hükümdarlarına Sokot, Sak, Saka; Asur kaynakları Aşguzai, İşkuza, Asagarta, Sakarta, Zakarti, Zakruti, Zikirtu; Pers kaynakları ise Sakalar demektedir. Çin kaynaklarında İskitlerin kurucu sülalesinin adı Sai, Su ve S; Hint kaynaklarında Şakya olarak geçer. Divanı Lügatit Türk’de ise yine kurucu sülalenin ismi Su/Şu olarak telaffuz edilmektedir.

Asya’nın bir ucundan Avrasya Bozkırlarına kadar isimlerini duyuran, münasebet içerisine girdiği tüm toplumların tarihlerine yön veren bu kadim Ön Türk Toplumu tarihe İskitler olarak kaydedilmiştir. Pers Kralı Darius’a ait bir kitabede Saka Tigrakhauda (Sivri başlı Sakalar); Saka Tiay Para Daray (Denizin ötesindeki Sakalar); Saka Haumavarga şeklinde üç ayrı bölgede gösterilmektedir. Xerxes kitabesinde de Saka Tigrakhauda ve Saka Haumavarga isimleri geçmekte, deniz ötesindeki Sakalara “Skudra” denmektedir. Zeki Velidi Togan, Bahattin Ögel, Günaltay, T. Tarhan, İ. Durmuş gibi bilim adamları, İskitlerin kökenini Orta Asya’ya bağlamakta ve onların Türk asıllı olduğunu belirtmektedirler. İskitlerin kültürel, toplumsal, askeri ve fiziki tasvir bilgileri, Herodotos’un ardılları olan diğer Yunan tarihçiler tarafından incelenmiş ve tartışmasız olarak bu toplumun Türklerin ataları, ön Türkler olduğu anlaşılmıştır.

İskit mitolojisinde geçen tanrı isimleri Türkçe dil yapısıyla ve Türk halklarının inanışları ile yakından ilgilidir. İskit yıldırım tanrısı Papaios/Papay Türkçedeki “baba” kelimesiyle özdeştirilebilir. İskitlerin yıldırım tanrısına Zeus diyen Herodotos, kendi tanrısı Panteonuna göre adlandırarak İskitlerde yıldırım tanrısı olduğunu ileri sürmüştür. Bugün Çuvaşlarda yıldırım tanrısına Tengre Babay veya Papay Tura denilmesi de bir çağrışım yapmaktadır.

Sarmatların MÖ IV. yüzyılda Don nehrinde görünmeleriyle başlayan göçleri, devam eden 100 yıl boyunca İskitlerin hâkimiyet alanlarını daralttı.

Not: Yazı dizisi “Türk Kimliği Üzerine-24” ile devam edecektir.