0

BEĞENDİM

1

Prof.Dr. Celalettin Yavuz Güvenlik Politikaları Uzmanı, 24 Ağustos 2024

Irak’la ilişkilerde son aylarda büyük bir hareketlilik var. Mart 2024 ayında Irak Başbakanı Sudani’nin Ankara ziyareti ile başlayan ilişkilerdeki normalleşme çalışmaları ele alındı.

Türkiye-Irak Ekseninde Gelişmeler

Sudani’yi takiben Dışişleri Bakanı Fidan ve MİT Başkanı Kalın’ın Irak ziyareti ile 13 yılın ardından Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 22 Nisan 2024’te Bağdat ziyareti gerçekleşti. Ağustos 2024 ortalarında Irak Dışişleri Cumhurbaşkanı Yardımcısı ve Bakanı Fuad Hüseyin kalabalık bir heyetle Ankara’daydı. Türkiye, Irak, Katar ve Birleşik Arap Emirlikleri’nden (BAE) ilgili bakanlar 29 Ağustos’ta “Kalkınma Yolu Projesi”nin ana hatları için İstanbul’da toplanıyorlar.

İki ülke arasında normalleşmeyi bekleyen öncelikli konular şöyledir: Kerkük Türklerinin statü ve haklarının korunması, PKK terör örgütünün Irak’ta yuvalanması, Kerkük-Yumurtalık petrol boru hattı, Irak’ta Beşika’daki TSK üssü ve Irak kuzeyinde mevcut askeri noktalar, Kalkınma Yolu projesi, sınır aşan sular sorunu, ekonomik ilişkilerin yoğunlaştırılması. Erdoğan’ın Bağdat ziyareti sırasında iki ülke arasında 26 ayrı konuda işbirliği anlaşması imzalandı.

Saddam Hüseyin döneminde 1980’li yıllardan itibaren PKK’nın Irak kuzeyinde yuvalanmaya başlaması, Türkiye açısından Irak’la en ciddi sorun haline geldi. Türkiye-Irak Manda Yönetimi arasındaki 1926 tarihli Ankara Antlaşması’na atıfla PKK’nın yuvalanmasının önlenmesi gerektiği sıkça hatırlatıldı, ancak Irak bunu yapamayınca Türkiye Irak kuzeyinde sık sık varlık gösterdi. Terör örgütü 1999’da elebaşılarının yakalanmasından sonra küllenmeye yüz tutarken, ABD’nin Irak müdahalesi sonrası toparlandı, “Açılım” ve Çözüm Süreci” yanlışlıklarından istifadeyle de güçlendi. İran Şiiliğinin etkisindeki Irak yönetimlerinin itirazlarına rağmen de 2019’dan itibaren TSK, “Pençe-Kilit” operasyonları serisi ile Irak’ın kuzeyine konuşlandı. Irak’ın BM nezdindeki şikayetleri her defasında ”meşru müdafaa” gerekçesiyle geçiştirildi.

Oldukça sarp coğrafyada 398 km’lik sınırların bulunduğu Irak, özellikle Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (KBY) ile olmak üzere Türkiye’nin dış ticaretinde öncelikli bir ülkedir. Son dönemde TSK, KBY ve Irak ordusu PKK konusunda işbirliğini arttırdı. Burada asıl mesele Talabani’nin liderliğindeki Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB)’nin PKK’ya olan desteğidir. Türkiye, her nedense Kerkük’e de büyük ölçüde hakim olan KYB’yle temastan kaçınarak muhtemelen PKK konusunun çözümü ve Kerkük’teki Türklerin kaderiyle ilgili konuları da ıskalıyor olabilir.

Ağustos 2024 ortalarında iki ülke arasında ‘Ortak Güvenlik Koordinasyon Merkezi’ kurulması kararı alındı. Vaktiyle 2015’te DEAŞ’la mücadele maksadıyla sınırdan 100 km derinlikte kurulan ve özellikle KBY peşmergelerine eğitim veren TSK’nin Beşika üssü, bundan böyle bir “Ortak Eğitim ve İşbirliği Merkezi” haline gelecek. Bu arada Irak, kendi ülkesi için de tehlikeli bulduğu PKK’yı terör örgütü olarak tanıdı. Bu gelişmeler sonunda TSK’nin Irak kuzeyindeki varlığı ve PKK’ya karşı harekatı üzerinde de zımnen bir uzlaşma sağlanmış olduğu söylenebilir.

Bir diğer önemli gelişme, gene bu ay içerisinde 15 yaş altı ve 50 yaş üstündeki Iraklılara vize serbestliğinin tanınacağıdır. Sığınmacı sayısında dünya lideri olan Türkiye’nin bu gelişmeyle sığınmacılarının daha da artacağı endişesini taşıyanlar var. Ancak Türkiye’de çok sayıdaki Iraklı Türk entellektüeller, 15 yaş altı ve 50 yaş üstüne uygulanacak vize muafiyetinin sorun yaratmayacağını, aksine turizme katkı sağlayacağını ileri sürüyorlar. Zira Türkiye’nin uyguladığı kişi başına vize tutarı 100 doların üzerinde olduğundan çok çocuklu Iraklılar (Türkmenler dahil), vize tutarının yüksekliği sebebiyle Türkiye seyahatinden vazgeçiyorlarmış.

Sonuç itibariyle PKK destekçisi KYB yanında, İran etkisindeki Irak Şiiliği, ABD’nin bölgedeki varlığı, DEAŞ’ın tam olarak yok edilemeyişi, Kerkük Türklerinin 21 yıldan beri kaybettikleri, Kalkınma Yolu’nun Çin’in Kuşak-Yol, Hindistan’ın Ortadoğu’dan Avrupa’ya ticaret koridoru gibi rekabetçi ortamda ortaya çıkması gibi dikenli yollarla dolu gelişmeler sahnededir. PKK’yı etkisizleştirmede KYB ile uzlaşmanın ve İran yerine Irak Şiiliğini savunan, 40 milletvekiline sahip Mukteda el-Sadr’la işbirliğinin de yararlı olabileceği dikkate alınabilir.