Prof. Dr. Celalettin Yavuz Güvenlik Politikaları Uzmanı, 9 Aralık 2023
Önceki bölümde XVII’nci yüzyıla kadar Avrupa’daki faaliyetleri özetlenen Yahudilerin bu yazıda İngiltere’deki ilk dönemleri ile XIX’ncu yüzyıl Avrupa’sındaki durumları ele alındı.
Yahudilerin İngiltere’deki İlk Dönemleri
Yahudilerin İngiltere’ye yerleşmeleri ‘Piç William’ lakaplı Norman Kralı I. William’ın 1066’da adayı ele geçirip İngiltere’ye gelmelerine izin vermesiyle başladı. Vergi yoluyla para toplamaları öngörülmüştü. Yahudiler I. Henry döneminde 1100 yılında serbest ticaret yanında tefecilik ve rehincilik yaparak oldukça zenginleştiler. Borç karşılığı alınan değerli mallar için bir yıl sonra satma hakkına ulaşılmasıyla büyük servetlere kavuştular. XII’nci yüzyılın sonlarına doğru Lincoln’lü Aaron adlı Yahudi tüccar, ülkenin en zengini haline gelmişti.
Haçlı Seferleri sırasında Yahudilerden alınan borçlar ödenemeyecek hale gelince Yahudiler 3. Henry tarafından ellerindeki borç senetlerini İngiliz soylularına satmaya zorlandı. Verilen ayrıcalıkları azaltılırken daha fazla vergi ödemeye mecbur edildiler, bazı dini özgürlükleri de kısıtlandı. Kral I. Edward döneminde 1290’da sayıları 2000 ile 3000 arasında olduğu belirtilen Yahudiler sınır dışı edildiler. Böylece Yahudilerin İngiltere’deki ilk dönemleri sona ermişti.
XIX’ncu Yüzyılda Avrupa ve Yahudiler
Yahudilere karşı katliamlar arasında en şiddetlilerinden biri 1819’da başlayan Hep-Hep ayaklanmaları sırasındadır. Napolyon savaşları sırasında baskıdan kurtulan Almanya’daki Yahudiler, Napolyon sonrasında sıkıntılı döneme girdiler. Bavyera Krallığı’ndaki Almanların antisemitik yayınlarının da etkisiyle Würzburg şehrinin gettolarında yaşayan Yahudiler saldırılarla karşılaştılar. Bu saldırılar kısa bir süre sonra da Frankfurt, Bamberg, Bayreuth, Darmstadt, Karlsruhe, Mannheim, Koblenz, Köln ve Ren nehri kıyısındaki diğer şehirler ile kuzeydeki Bremen, Hamburg ve Lübeck kentlerine kadar sıçradı. Yahudiler katledilirken, evleri de kundaklandı. Ordunun müdahalesiyle bir hafta sonra ortam yatıştırılabildi.
İngiltere’nin ardından XIX’ncu yüzyılın ikinci yarısında Avrupa’nın bazı ülkelerinde sanayi devriminin yaşandığı sırada, para ve altın işini iyi bilen Yahudiler sermaye sahibi olunca, Fransız İhtilali’nin etkisindeki milletlerin Yahudilere bakışı tekrar değişmeye başladı. Genellikle Doğu Avrupa’da yaşanan bu Yahudi karşıtlığı Fransa da dahil neredeyse her Avrupa ülkesinde görülebiliyordu. Örneğin Fransa, 1870-71 Almanya-Fransa Savaşı’nın ardından kaybettiği Alsas-Loren’in acısını Yahudilerden çıkartıyordu. Bu bağlamda XIX’ncu yüzyılın son çeyreğinde Yahudi asıllı Yüzbaşı Alfred Dreyfus, her ne kadar yıllar sonra beraat etse de Almanlar lehine casusluk yaptığı gerekçesiyle yargılanarak çok ağır cezaya çarptırılmıştı. Yahudilerin Almanya’daki durumu da pek farklı olmayıp, orada da istenmiyorlardı. Din adamlarının da desteğini alan siyasiler 1879-1880’li yıllarda Yahudi karşıtı broşürlerin basılmasını ve makalelerin yayınlanmasını sağlıyorlardı.
Yahudilere karşı ağır katliamlar, Doğu Avrupa’da özellikle Rusya ve Polonya olmak üzere daha da yoğun yaşanmaktaydı. Beş milyon civarında Yahudi’nin yaşadığı Rusya’da XIX’ncu yüzyılın başlarında Çar I. Nikola tarafından vatandaşlık hakları konusunda bazı haklar tanınmıştı. Daha sonra bunlara Çar II. Aleksandr tarafından verilenler de eklendi. Ancak Fransa ve Almanya’da olduğu gibi yüzyılın son çeyreğinde Rusya Yahudileri de ağır baskılar altındaydılar. 1881’de Çar II. Aleksandr’ın katlinin ardından Yahudi düşmanlığı hız kazandı. III. Aleksandr ve II. Nikola dönemlerinde tavan yapan antisemitizmle birlikte Yahudiler, çarlığa karşı hemen her hareketle özdeşleştirilerek kıyıma uğradılar. Rusya ve Polonya’da katliamların hız kazanması üzerine Yahudiler kitleler halinde Rusya’dan göç etmeye başladılar. O dönemde Rusya’yı terk eden yüzbinlerce Yahudi’nin çoğu ABD’ye göç etti. Öyle ki, 1826’da ABD’deki Yahudi sayısı 5.000 civarında iken bu sayı 1880’lerde 280.000’e, 1920’lerin sonunda da 4.500.000’a ulaştı. Bunların yaklaşık %94’ü Rusya’dan intikal edenlerdi.
(Not: Yazı dizisi “Yahudiler Mazlum mu Suçlu mu?-9 ile devam edecektir.)
