Ceyhun BOZKURT – 28 Nisan 2025
Vatikan’da ölen Papa’nın cenaze töreninden sonra şimdi artık yeni Papa’nın kim olacağı tartışılıyor. Adaylar arasında 3 Afrika kökenli din adamının olması dikkat çekiyor. İşte burada da akıllara Vatikan üzerinden İtalya’nın, Afrika’ya yönelik bir hamle yapacağı yorumu gündeme geliyor.
Bu yorumu yapanlar haksız da sayılmaz. Çünkü İtalya böyle bir şeye hazırlanıyor.
Afrika önümüzdeki dönemin en önemli mücadele alanlarının başında geliyor. Yeraltı zenginliği zaten bu ‘bahtı kara kıta’yı geçen yüzyıllarda ana hedef yapmıştı. Gerek petrol-doğalgaz gibi hidrokarbon yatakları gerekse de zengin element-maden varlığı, küresel ve bölgesel güçleri gelecek stratejilerinde Afrika’ya ayrı bir yer ayrılmasına neden oldu.
Sömürgecilik Mirası ve Afrikalıların Avrupa’ya Bakışı
Geçen yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun da bir bölümünden tamamen çekildiği kara kıta, Fransızlar başta olmak üzere Avrupa sömürgeciliğinin ana hedefi haline gelmişti. Avrupalılar o kadar nefret objesi haline geldi ki, günümüzde her bir Afrikalı bir Avrupalı görse neredeyse elinde sopayla kovalayacak durumda. Dönem dönem bu tür görüntüler de görmüyor değiliz.
Afrika’ya Akdeniz kıyıdaşlığı dolayısıyla da ilgi duyan ülkelerden biri İtalya. Geçen yılın 28-29 Ocak tarihlerinde İtalyan senatosu, önemli bir zirveye ev sahipliği yapmıştı. İtalya-Afrika Zirvesi’ne Afrika ülkelerinden 21 devlet ve hükümet başkanı ilme Afrika, Avrupa ve küresel örgütlerin temsilcileri katılmıştı. Zirvenin ana amacı, 2023 yılının sonunda ilk olarak adı zikredilen ve İtalya Başbakanı Giorgia Meloni’nin “eşit-eşit” olarak tanımladığı İtalya-Afrika ilişkilerini yeniden tasarlayan planın duyurulmasıydı. Planın adı Mattei’ydi.
Mattei Planı: İtalya’nın Afrika Vizyonu
Plana adını veren ünlü İtalyan hidrokarbon devi Eni’nin nüfuzlu kurucusu Enrico Mattei’den başkası değil. Mattei adını taşıyan plan, Meloni döneminde İtalya’nın dış politika söyleminde, özellikle Afrika’yla angajman konusunda önemli bir başlık olarak yeniden gündeme geldi. Plan, İtalya’nın Afrika kıtasındaki varlığını ve etkisini yeniden tanımlama ve güçlendirme yönündeki stratejik girişimi olarak öne çıktı. Bunun için de enerji güvenliği ve ekonomik projeler öne çıkıyor.
Mattei Planı, İtalyan Büyükelçi Fabrizio Saggio başkanlığındaki ve doğrudan Başbakanlık Ofisi’ne rapor veren bir komite gözetiminde dokuz Afrika ülkesindeki İtalyan kamu ve özel şirketleri tarafından yönetilen işbirliği projelerini hayata geçirme olarak tanımlanabilir. İlk formülasyonda eğitim ve öğretim, sağlık, tarım, su ve enerji olmak üzere beş başlıkta belirlenen Plana bir başlık daha eklendi: fiziksel ve dijital altyapılar.
Ancak İtalyan kamuoyunda, planda savunma ve güvenlik alanlarının eksik bırakılması eleştirildi.
Finansman ve Pilot Projeler
Planın başlangıç finansmanı 5,5 milyar avro olarak tespit edildi. Bu para hibe, kredi veya garantiler şeklinde aktarılacak. Üç milyar avro Milli İklim Fonu’ndan alınacak. Geri kalan 2,5 milyar avro ise kalkınma işbirliği bütçesinden aktarılacak.
Proje kapsamında pilot bölgeler, daha doğrusu ülkeler de oluşturulacak. Örneğin Fas’ta bir üniversite ‘mükemmellik merkezi’, Fildişi Sahili’nde sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi, Cezayir’de mahsullerin uydudan izlenmesi, Mozambik’te sektör ihracatına yönelik bir ‘tarım işletmesi merkezi’, Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde su kuyuları ve şebekelerin geliştirilmesi ve Etiyopya’da çevre restorasyonu planlanıyor.
Enerji Hamlesi: Afrika’dan Avrupa’ya Yeni Bir Hat
Planın en hassas başlığı enerji. Meloni yönetiminin ana hedefi, Rusya’dan arz kesintisinin şokunu telafi etmek amacıyla İtalya’yı AB enerji tedarikinde bir merkez haline getirmek. Bu kapsamda planın en önemli ayağını da doğal olarak enerji oluşturuyor. Başbakan Meloni, İtalya ile Tunus arasında halihazırda mevcut olan ELMED enerji hattı projesini hatırlatarak, Kenya’da “2027’ye kadar 400 bin çiftçinin katılımıyla” biyoyakıt geliştirme girişiminin başlatılacağını duyurdu.
Planla ilgili henüz sağlam adımların atılmamış olması ise kafa karıştırıcı. İtalyanlar ve genelde de AB, İtalya’nın, Afrika ile ilgili AB’nin Afrika planına eklemlenmesi gerektiğini ileri sürüyor. Avrupa Komisyonu’nun 2021’de başlattığı Küresel Geçit Girişimi, dünya genelinde altyapı, dijital ve insan gelişimi projelerine yatırım yaparak küresel bağlantıyı iyileştirmeyi hedefliyor. Bu kapsamda da gelecek yılların mücadele coğrafyası Afrika’da da etkili olmayı amaçlıyor. Girişim kapsamında Afrika kıtasına ayrılan pay 150 milyar avro. Avrupalıların geneli ve İtalyanlar, Mattei Planı’nı bu girişime eklemlemeyi tartışıyor.
Bu konuyu yazmaya başta Libya olmak üzere Türkiye’nin de bulunduğu Afrika ülkelerini Rus-Çin etkisini de ekleyerek devam edeceğiz.
