Prof. Dr. Celalettin Yavuz Güvenlik Politikaları Uzmanı, 10 Ocak 2025
Önceki bölümde Sultan I. Alaaddin Keykubad dönemi, Kırım seferi, Harzimşahlar ve Moğollarla temaslar özetlendi. Bugün II. Gıyaseddin Keyhüsrev ve Kösedağ Savaşı ele alındı.
II. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi (1237-1246): I. Keyhüsrev’in tahta geçirilmesinde başlıca rolü oynayan Sadeddin Köpek, hem gulam sisteminin tüm aksayan yönlerini ortaya çıkaran, hem de devleti çöküntüye götüren süreci başlattı. Sultan iki kardeşini Uluborlu’da, annelerini ise Ankara kalesine hapsedip, yay kirişiyle boğdurdu. Vezirliğe ise Mühezibüddin Ali getirildi. II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in ilk yılları saltanat kavgaları ile geçti. Doğudan Moğollardan kaçarak gelen Türkmenler Anadolu’nun çeşitli yerlerine yerleştiriliyordu.
1240’ta çıkan Babailer ayaklanması güçlükle ve kanlı bir şekilde bastırıldı. Bu isyanı Moğol istilası takip etti. Selçuklu ordusu Kösedağ’da 1243’ta Moğol ordusuna mağlup oldu. Bu mağlubiyet arkasından esareti getirdi ve yapılan anlaşma ile Selçuklular vergiye bağlandı.
Kösedağ Savaşı’nın Sonuçları: Kösedağ Savaşı sonrasında Moğollar Anadolu’da yoğun bir baskı kurdular. Ağır vergilere tabi tutulan Anadolu Türkmenleri, merkezi otoritenin aciz kalması sebebiyle Moğol Hükümdarı Baycu Noyan’ın zulmüne maruz kaldılar. Devletin zayıflamasını fırsat olarak gören Ermeniler ve Bizans taarruzlar düzenleyip bazı kaleleri zapt ettiler. Moğol istilaları ve dış tehditler, beraberinde iç karışıklıkların ortaya çıkmasına sebep oldu. Saltanat varislerinin Sultanı devirmeye çalıştığı bu dönemde Kösedağ Savaşı’nın sonuçları satır başlarıyla şöyle idi: (a) Anadolu Selçuklu Devleti, Moğol egemenliği altına girdi. (b) Orta Anadolu’daki Türkmenler, batı bölgelerine göç etmeye başladılar. (c) Anadolu’da ticaret önemini kaybetmeye başladı. (ç) Tarım ve hayvancılık geriledi. (d) Önemli bilim ve kültür merkezleri Moğollar tarafından yakılıp yıkıldı. (e) Devlet, yıkılma sürecine girdi. (f) Bizans sınırındaki uç beyliklerinin bağımsızlıklarını ilan etmeleriyle Anadolu Türk birliği bozuldu.
Artan Moğol baskısına karşın Anadolu Türk beyleri, Memluk Sultanı Baybars’tan yardım istediler. Anadolu’ya gelen Baybars, Elbistan Savaşı’nda Moğolları yenilgiye uğrattı. Bu olaydan sonra Moğollar, halktan çok sayıda kişiyi öldürüp, Anadolu’ya doğrudan kendilerine bağladılar. II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in 1246’da ölümünden sonra, üç oğlu ve kendilerini destekleyen emirler sayesinde taht mücadeleleri başladı. Moğollar fırsattan istifade Anadolu’yu sömürmeye giriştiler.
Kösedağ Savaşı’ndan sonra Vezir Celaleddin Karatay’ın refakatindeki üçlü saltanat (1249-1254) sistemi, Karatay’ın ölmesi ile sone erdi. Moğollar tarafından 1259’da Selçuklu toprakları Kızılırmak sınır olmak üzere iki kardeş arasında paylaştırıldı.1262’de ise II. İzzeddin Keykavus’u bertaraf eden IV. Kılıç Arslan tek başına tahta geçti. Fakat asıl iktidar Vezir Süleyman Pervane’nin elindeydi. Pervane devri 1277 yılına kadar devam etti. IV. Kılıç Arslan ile arası açılan Pervane, çevirdiği entrikalar sonucu 1266’da Sultan’ı Moğollara öldürttü. Sultan ilan edilen küçük yaştaki III. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde Anadolu’da Moğol zulmü yerleşti. Sonunda dayanamayan Anadolu Beyleri 1276’da Şerafeddin Hatiroğlu’nun önderliğinde isyan ettiler. Karamanoğulları da bu isyana destek verdi. Fakat isyan Moğollar tarafından bastırıldı. Şerafeddin Hatiroğlu parçalanarak öldürüldü.
Hatiroğlu isyanını takiben 1277’de Sultan Baybars Anadolu’ya geldi ise de beklediği desteği göremeyince kısa sürede ayrıldı. Ardından İlhanlı Hanı Abaka Han Anadolu’ya dalarak fiili Moğol işgal ve idaresini başlatarak Anadolu Selçuklu Devleti’nin sonunu hazırladı. Bu gerileme devrin Sultanları; III. Gıyaseddin Keyhüsrev, II. Gıyaseddin Mesud ve III. Alaaddin Keykubad (1298-1302) iktidarsız ve Moğolların kuklası gibiydiler. Selçuklu Devleti’nin tarihe gömüldüğü 1308-1318 yılına kadar, sözde sultanların, şehzadelerin birbirleriyle mücadeleleri, devlet adamları/beylerin ihtirasları, suikastlar, Moğollara karşı isyanlara Moğolların intikamı, Bizans’a ilticalar, kıtaller, iktisadi çöküntü ve halkın perişanlığı mevcuttu.
Not: Yazı dizisi “Türk Kimliği Üzerine-56” ile devam edecektir.
