Prof. Dr. Celalettin Yavuz – Güvenlik Politikaları Uzmanı, 01 Eylül 2023
Rusya-Ukrayna savaşı uzadıkça Rusya’nın önemli bir kısmı AB ve G7 ülkelerinin yaptırımlarından kaynaklanan ekonomik kayıpları artmaktadır. AB ülkeleri Rusya Merkez Bankasına ait 200 milyar avroluk tutarı dondururken, ABD ve diğer ülkelerle birlikte Rusya Merkez Bankası’nın dondurulan döviz miktarı 300 milyar avroydu. Bu arada Rus şirket ve vatandaşlarının da 30 milyar avroluk varlıkları da donduruldu.
Evvelce Avrupa’ya ihraç edilen ancak savaşla birlikte azalan petrol ve doğalgaz ihracatındaki düşüş de Rus ekonomisini olumsuz etkilemektedir. Zira önce Ukrayna üzerinden Avrupa’ya uzanan doğalgaz hatlarının akışı durdu, ardından Almanya’yı besleyen Kuzey Akım” hatları kesildi. Rus petrolünü ve sıvılaştırılmış doğalgazını taşıyan firmalara ve bu tankerleri sigorta eden firmalara uygulanan yaptırımlar Rusya’yı oldukça bunalttı.
Keza Karadeniz limanlarından Türk Boğazları yoluyla ihraç konusunda da bu ürünleri taşıyacak gemilere ve gemileri sigortalayan şirketlere uygulanan yaptırım sebebiyle sıkıntılar mevcuttur. Nitekim Rusya’nın “Tahıl Koridoru”nu dondurmasının en önemli gerekçesi budur. Öte yandan Rusya, AB ülkelerinin petrol ve doğalgaz ithalini önemli ölçüde kesmesi üzerine yeni pazarlar buldu. Gelecekte Süveyş Kanalı ve Türk Boğazlarına bağımlı olmaksızın çalışacak yeni ticaret yolları projelerine de ağırlık verildi.
Kuzey Denizi Vasıtasıyla Süveyş Kanalı’nın Bypass Projesi
Son aylarda Rusya’nın Çin ve Hindistan’la büyük ölçüde artan ticaretine Ortadoğu, Afrika ve Latin Amerika da dahil olmaya başladı. Hindistan’a petrol ihracı bu yılın ilk beş ayında 37 milyon tona ulaşarak önceki yılın 3,4 tonluk miktarını çok gerilerde bıraktı. Çin’e önceki yılın ilk 7 ayında 41 milyon ton olan petrol ihracını bu yıl 53 milyon tona çıkardı. 2022 yılına göre Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ile ticaret hacmini %68 arttırarak 9 milyar erişti. Kendisi de önemli bir petrol üreticisi olan BAE, 2022’de Rusya’dan 3,2 milyon ton petrol ithal etti. Rusya Devlet Başkanı Putin’in Ağustos 2023’ün ikinci yarısındaki açıklamasına göre, yaptırımlara rağmen Afrika ülkelerine geçen yıl 11,5, bu yılın ilk yarısında da 1 milyon ton tahıl gönderilmiş.
İklim değişikliği sonucu yılın büyük bir bölümünde seyre elverişli hele gelen Kuzey Denizi’nde ticaret gemilerine buz kırıcı özellik kazandırılarak tek başlarına seyir yapabilmeleri sağlandı. 2014 yılında Uzakdoğu-Avrupa güzergahından 4 milyon tonluk kargo nakledilirken, bu gelişmelerle taşınan yük 2022’de 34 milyon tona çıktı. 2030’da ise 100 milyon tona çıkması beklenmektedir. Kuzey Denizi rotasını kullanarak Tokyo-Hamburg mesafesini 35 günde alabilecek bir ticaret gemisi, 48 gün süren Süveyş Kanalı rotasına göre 13 gün daha kazançlı olacaktır. Bu ise deniz ticaretinde oldukça kazançlı bir durumdur.
Kuzey-Güney Koridoru ve Türk Boğazlarının Bypass Edilmesi
Bir diğeri ise “Kuzey – Güney Koridoru” olarak adlandırılmaya başlanan Baltık Denizi’ndeki St. Petersburg-Moskova-Astrahan-Hazar Denizi-İran’da Bender Ezeli şehrine, oradan demiryolu ile önce güneydeki Bender Abbas’a, ardından da Hindistan’ın Mombai limanına ulaşan bir güzergahtır. Hızı 400 km’yi bulacak yüksek hızlı yük trenlerinin kullanılması planlanan bu koridorun inşası ile St. Petersburg ile Mumbai arasındaki yük 10 günde taşınabilecektir. Bu sürenin kısalığı koridorun geçtiği ülkelerle Avrupa arasındaki ticareti teşvik edeceği gerekçesiyle taraftar bulmaktadır. İran’la Mayıs ortalarında Reşt-Astara demiryolu hattı imzalayan Rusya, Azerbaycan’ı da koridorun parçası yapmayı planlamaktadır.
Sonuç itibariyle Kuzey Denizi’nden gerçekleştirilecek deniz ticareti ile Kuzey ve Batı Avrupa’ya taşınacak Uzakdoğu ürünleri sebebiyle Süveyş Kanalı en azından 7-8 ay bypass edilebilir. Kuzey-Güney Koridoru ise pahada ağır ve aciliyet gerektiren ürünler için önemli olmakla birlikte, gemilerle taşınan yükün tonajı düşünüldüğünde Süveyş Kanalı’nın bypass edilmesinde çok ciddi rol oynayamaz. Ancak Çin’in Kuşak-Yol projesi gibi Kuzey-Güney Koridoru’nun bir kolunun Türkiye’den geçmesi için de çalışmaların yapılmasında yarar vardır.
