Ferhat ÜNLÜ – 10 Haziran 2024
Şöhret, istihbaratçılar çok amansız bir sınavdır; tarih bunun ilginç örnekleriyle doludur. Şöyle ifade edersem daha edebi ve çarpıcı olur:
‘İstihbarat tanrısı’, şöhrete erişmiş istihbaratçılardan er ya da geç intikamını alır. İstihbaratın da hayattaki pek çok şey gibi kendi karması vardır. İstihbarat ve şöhret kavramları, birbiriyle uyumlu olmayan kavramlardır. Casusun şöhretlisi, ‘ününün bedelini’ mutlaka öder.
Birinci Dünya Savaşı yıllarında Gertrude Bell ile birlikte Osmanlı Devleti’ne en çok zarar vermiş casus olan Thomas Edward Lawrence, bütün meşhur casusların yaşadığı trajediyi yaşamıştır. Lawrence, 13 Mayıs 1935’te İngiltere Dorset’te şüpheli diyebileceğimiz bir motosiklet kazasında ağır yaralandı. Altı gün sonra da Azrail ile buluştu.
İstihbarat tanrısı dedik… Mitolojideki ‘istihbarat tanrıları’na bir bakalım.
Antik çağlarda tek tanrılı dinler öncesinde paganistler, ‘istihbarat tanrısı’ adı altında somut bir tanrıya tapınmıyordu, ama çeşitli mitolojilerde istihbaratı çağrıştıracak sözde tanrılar, tanrıçalar mevcuttu. Bunlardan biri, Antik Yunan mitolojisindeki İris’ti.
ECHELON GİBİ MİTOLOJİ KARAKTERİ
İris’in sembolü -siz bakmayın bugün LGBT’cilerin gasp ettiklerine- gökkuşağı idi. Gökkuşağı, gökle yeri birbirine bağladığından sözde tanrılar tanrısı Zeus, ona gökyüzünden yeryüzüne ‘haber taşıma’ görevini vermişti! Ama istihbaratçıların aksine İris, genelde mutlu haberler verirdi. Gözdeki iris ile gözetleyen İris arasında da doğal olarak etimolojik bir akrabalık vardır.
Yine mitolojik tanrılardan Hermes Trismegistus da (Antik Yunan tanrısı Hermes ile Mısır tanrısı Ttoth’un terkibidir) Zeus’un habercisidir. Çok eşli Zeus’un Maia’dan olan oğlu Hermes, tanrıların en kurnazı, en hızlısı sayılır. Mitolojistler tarafından eril öğenin temsilcisi olarak kabul edilen Hermes de istihbaratla ilişkilendirilebilecek önemli mitolojik figürlerden biridir.
Bir diğer istihbari mitoloji karakteri de Budizm’deki Ganeşa’dır. Göbekli, sarı veya kırmızı, dört kollu ve fil başlı tasvir edilen Ganeşa’nın büyük kulakları, bu sözde tanrının bütün insanları, bütün duaları duyabileceğini; ayrıca dinlemenin önemini ve bilgeliğini ifade eder. Gördüğünüz üzere, ECHELON gibi mübarek…
DÜNYANIN EN ESKİ İKİ MESLEĞİNDEN BİRİ
Casusluğun, dünyanın en eski iki mesleğinden biri olduğu yönünde bir şehir efsanesi vardır. Avcılık, çiftçilik, madencilik ve marangozluk gibi kadim meslekleri, dünyanın gerçekteki en eski meslekleri kabul etsek bile casusluk, tarihin ilk dönemlerinden beri en çok merak edilen mesleklerden biri, hatta birincisi olmuştur.
Yahudi Ezoterizmi’nde ve Yahudi kutsal metinlerinde istihbaratın önemli bir yeri vardır. İstihbaratla ilgili en çok bahsin geçtiği semavi din kitabı Tevrat’tır. ‘İbrani İncili’ne göre “Rab, Musa öldükten sonra, onun yardımcısı Nun oğlu Yeşu’ya görev verdi”. Yeşu da İsrail’e gizlice iki casus gönderdi. Onlara, “Gidip ülkeyi, özellikle de Eriha’yı araştırın” dedi.
Bununla birlikte istihbarat, Yahudilik’ten önce, primitif dönemlerde özellikle büyücülük ve falcılık üzerinden bilinmeyene erişme çabalarıyla görülmüştür. Tabiatın; öngörülemezliği ve bilinemezliği ilkel insanın bilgisizlik ve bundan kaynaklanan tedirginliğiyle birleşince avlanma ve savaşlar öncesinde büyücüler, en büyük istihbarat kaynağı olarak görülmüşlerdir dersek mübalağa etmiş olmayız. İstihbaratsız kalmak, günümüzde komploya olan eğilimi artırdığı gibi ilkel dönemlerde de büyüye ve büyücülüğe olan rağbeti artırmıştır.
İlkel toplumlarda büyücüler, bilhassa da kadın büyücüler klan liderlerinin geleceği görmek için başvurduğu kişilerdi.
Toparlarsak… İnsan için yeme/içme, barınma ve üremeden sonraki ilk ihtiyaç, yerine göre bunlardan daha öncelikli hale gelebilen savunma ihtiyacıdır. Savunma ise doğası gereği istihbaratı, bilgiyi zorunlu kılan bir ihtiyaçtır. Bu yönüyle istihbarat insanın en temel dördüncü ihtiyacının payandası olarak görülebilir.
Günümüzde savunma ihtiyacı daha kompleks hale geldiği için istihbaratın da buna uygun bir evrim geçirmesi eşyanın tabiatı gereğidir. İstihbarat, Artificial Intelligence denilen Yapay Zekâ ne kadar gelişirse gelişsin insan faktörü olmadan yürütülemez. Bununla birlikte Yapay Zekâ, kadim zamanların mitolojik istihbarat tanrılarının yerine adaydır.
ABD, İngiltere, Kanada, Avustralya ve Yeni Zelanda’dan oluşan Beş Göz adlı istihbarat paktının loş ışık görmüş İris misali sürekli büyüdüğü de göz önüne alınırsa Yapay Zekâ, Antik Yunan’ın İris’inin zamanımızdaki müstakbel versiyonudur.
