Deniz İSTİKBAL – 25 Aralık 2024
Gündemde önemli bir yer tutan mesele olarak emekli maaşları 16,4 milyondan fazla kişiyi ilgilendiriyor. En düşük emekli maaşı daha fazla tartışılmakla birlikte diğer emekli kesimlere de refah payı verilmesi gündemde yer tutuyor. Temmuz ve aralık aylarında enflasyona göre düzenlenen emekli maaşları son yapılan düzenlemeyle en düşük 12.500 lira olacak şekilde belirlendi. 4 milyondan fazla emeklinin 12.500 lira emekli maaşı aldığı diğerlerine daha yüksek rakam verildiği biliniyor.
Son altı aylık enflasyon rakamlarına göre en düşük kök emekli maaşlarına yapılabilecek artışla (%16-%17,5) farklı emekli kesimlerin refah düzeyinin yükseltilmesi bekleniyor. Ancak en düşük emekli maaşından daha düşük kök maaş alanlar için yeni bir düzenlemenin gündeme gelmesi kaçınılmaz gibi duruyor. Örneğin yüzde 17,5’lik zamla birlikte emekli maaşı 12.500 liraya ulaşmayan kişiler olacağı için zam konusu Meclis gündemine taşınmalı. Diğer bir değişle emeklilik çeşitlerine göre artış düzeyi farklılık gösterebilir. Beklentilere bakıldığında en düşük emekli maaşının 14-15 bin lira sınırına taşınması öne çıkıyor.
Aralık ayı itibariyle en düşük emekli maaşı Türkiye’de 355 dolar civarında bulunuyor. Ortalama emekli maaşı ise 424 dolar civarında seyrediyor. 15 bin TL’ye denk gelen emekli maaşları 16,4 milyon kişiyi ilgilendirmesi bakımından önem arz ediyor. Ortalama emekli maaşı üzerinden 12 aylık ödeme maliyetine bakıldığında karşımıza 83,5 milyar dolarlık bir ödeme çıkıyor. SSK’nın toplam gelir-gider dengesine bakıldığında kurumun kendini finanse etmede zorlanmadığı ancak kamunun desteğine ihtiyaç olduğu görülüyor.
Özellikle yeni dönem emekli sayısında meydana gelen yükseliş SSK’nın ilerleyen dönemde kaynağa ihtiyaç duymasına neden olabilir. Toplam istihdamın 33 milyon ve emekli sayısının 16,4 milyon olduğu göz önüne alındığında yaşlanan nüfusun finansal olarak dengelenmeye ihtiyacı var gibi görünüyor.
Diğer ülkelerle Türkiye’deki emekli maaşlarının karşılaştırılması mevcut durumun daha iyi analiz edilmesine yardımcı olabilir. Genel itibariyle Avrupa ülkeleriyle kıyaslanan Türkiye’deki emekli maaşları ülkenin şartlarına göre değerlendirilmeli. Örneğin Batı Avrupa ülkeleriyle Türkiye’deki maaşları kıyaslamak hem ölçek hem de üretim değeri açısından doğru değil. Türkiye’de kişi başı gelirin 15 bin dolar olduğu göz önüne alındığında ülkeyle benzer gelir seviyesine sahip aktörlerle bir kıyaslama yapılmalı. Ocak ayında yapılacak artışla birlikte Türkiye’deki ortalama emekli maaşı 500 dolar civarına yaklaşabilir.
Böylelikle Çin (460 dolar), Arjantin (370 dolar), Rusya (250 dolar) ve Malezya (240 dolar) gibi kişi başı gelirde Türkiye ile benzer ülkeler geride bırakılmış olabilir. Hırvatistan, Romanya, Bulgaristan ve kısmen Macaristan gibi ülkelerde ortalama emekli maaşlarında Türkiye’nin gerisinde bulunuyorlar. Özellikle Ocak’ta verilecek enflasyon farklı Türkiye’yi biraz daha öne geçirebilir. En düşük emekli maaşları açısından ise kısmi olarak mevcut rakamların farklı gelişmekte olan ülkelerin önünde olduğunu da söylemek mümkün.
Mevcut emekli maaş rakamları tartışılırken enflasyonun yüksekliği göz önünde bulundurulmalı. 2024’ün sonunda yüzde 45 rakamlarına düşmesi ve 2025’te yüzde 21’lik hedefin tutturulması bu açından önem taşıyor. Refah payı ve ek artışlar enflasyon yüksek kaldığı sürece anlamını azalan alım gücüyle yitirebilir. Sonuç olarak 16,4 milyon kişiyi ilgilendiren emekli maaş düzenlemeleri enflasyonun tek haneli rakamlara düşmesinin ardından tekrar ele alınmalı. Böylelikle reel olarak alım gücü ortaya çıkabilir ve emekliliklerin refah seviyesi iyileştirilebilir.
