Deniz İSTİKBAL – 02 Şubat 2024
Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT) reformu önemli bir eşiğe gelindiğine işaret ediyor. Toplam üretim çıktısının 99 milyar dolarını gerçekleştiren ve kamu yatırımlarının yüzde 24’ünü oluşturan KİT’ler daha verimli hale getirmek için reform edilecek. Kamu istihdamından 100 binden fazla pay alan ve en büyük 500 sanayi kuruluşundan 8’ini içerisinde barındıran KİT’ler şeffaflık ve hesap verilebilirlik merkezli bir reforma tabi tutulacak. Kriz dönemlerinde ürün kıtlarının önüne geçmek amacıyla veya yeni bir sektörün yaratılması hedefiyle kurulan KİT’ler enerji, ticaret, ulaşım, iletişim, finans ve daha birçok alanda faaliyet gösteriyor. KİT’lerin satın alma usullerinin iyileştirilmesi, kurumsal yönetişimin geliştirilmesi, verimlilik ve karlılık odaklı bir yönetim anlayışının benimsenmesi için reformların ivedilikle işleme alınacağını söylemek mümkün. Reformlarda uluslararası kriterlerin esas alınacağı ve rekabetin merkezde yer alacağı görülüyor. Özellikle uluslararası alanda kamu kurumlarını daha rekabetçi hale gelmesi ve devlet bütçesi üzerindeki yükün hafiflemesinin KİT’ler üzerinde önemli etkileri olacaktır.
KİT’lerde tasarrufun merkeze alınması ve harcamaların daha verimli yapılması planlanmaktadır. Etkin kullanılan kamu kaynaklarının mali disipline ve bütçe açıklarına olumlu yansıması beklenebilir. Verimli kamu harcamalarının enflasyonla mücadeleye katkı sağlaması ve fiyat istikrarını destekleyici nitelik taşıyacağı da unutulmamalı. Mali disiplinin para politikasıyla uyumlu şekilde sürmesi ve yapısal bir değişim olarak verimli üretimi benimsemiş KİT’ler diğer alanlara da pozitif yansıyacaktır. Kamu kurumlarının yapısal reformlarla yeniden dizaynı beraberinde daha yüksek çıktı düzeyini meydana getirebilir. KİT’lere birkaç tane örnek verilmesi mevcut yaşanılacak sürecin daha iyi bir şekilde analiz edilmesine yardımcı olabilir. Devlet Malzeme Ofisi Genel Müdürlüğü, ÇAYKUR, TCDD Taşımacılık, Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş., Kalkınma Bankası, Halk Bank, Ziraat Bankası, Merkez Bankası, TRT, PTT, Askeri Fabrika ve Tersane İşletmeleri A.Ş., Et ve Süt Kurumu, TEDAŞ, Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü ve Eximbank önemli KİT’ler arasında bulunmaktadır. Bu kurumlar hem ekonomik işleyişin içerisinde üretim yapmakta ve pek çok kamu hizmeti sunulan alanda faaliyet yürütmektedir. Finans, enerji ve ulaşım gibi en temel sektörlerde yaşanabilecek yapısal reformlar verimlilik merkezli bir perspektifi kalıcı hale getirebilir. Mevcut kurumlarda uluslararası standartların merkeze alınması beraberinde daha verimli çalışan ve üretim artışının sağlandığı bir yatırım ortamına katkı sunacaktır.
Orta Vadeli Program (2024-2026) (OVP) kamunun gelecek üç yıldaki plan, program ve hedeflerini ortaya koyan bir belgedir. Birçok alanı içermesi ve kamu kaynaklarının nasıl dağıtılacağını göstermesi açısından yabancı yatırımcının ilgisini çekmektedir. Özellikle yapısal reformlara yer verilen OVP kamu maliyesinde verimlilik prensibiyle hazırlanmıştır. Yatırım ortamının iyileştirilmesi, kamu harcamalarında şeffaflık, makroekonomik düzlemde öngörülebilirlik, risk unsurunun azaltılması, kamu taşıt ihtiyacının azaltılması ve daha verimli hale getirilmesi, vergilerde dengenin ve adaletin sağlanması, sosyal yardımların daha etkin kullanımı, kaliteli ve etkin kamu kurumlarının inşası ve sürdürülebilirliğin artırılması gibi alanlara yoğunlaşan OVP, KİT’lerde meydana gelecek olan reformlarla daha görünür bir hal kazanmıştır. Kamunun ülke ekonomisindeki yeri göz önüne alındığında 2024’de 470 milyar dolarlık bir üretim çıktısı meydana getirmesi beklenmektedir. KİT’ler 99 milyar dolarlık üretim değeriyle kamu çıktısının yüzde 21’ini oluşturmaktadır. Böylesine bir çıktı düzeyine sahip alanın reform edilmesi kamu karar alıcılarının verimliliği öncelediğine işarettir. Bulgaristan, Hırvatistan, Gürcistan ve Azerbaycan gibi ülke ekonomilerinden daha büyük ekonomik çıktı düzeyine sahip KİT’ler reform edilmesiyle daha verimli hale gelecek ve küresel düzeydeki rekabetten Türkiye’nin daha fazla yarar sağlamasına katkı sağlayacaktır.
