Prof.Dr. Celalettin Yavuz Güvenlik Politikaları Uzmanı, Temmuz 2024
Bu yaz yakın çevremiz seçimlerle dolu. Önce AB’de “Avrupa Parlamentosu” seçimleri, hemen arkasından Fransa’da erken genel seçimler, İngiltere’de gene erken genel seçimler ve İran’da da Reisi’nin helikopter kazası sonucu ölmesi üzerine cumhurbaşkanlığı seçimleri. İngiltere’de “meteor etkisi” yarattığı ifade edilen İşçi Partisinin zaferinin ardından İran’da ilk kez bir Türk kökenli, hatta kendisini Türk olarak betimleyen Tebriz Milletvekili ve eski Sağlık Bakanı, kalp cerrahı Mesud Pezeşkiyan’ın zaferiyle sonuçlanan İran Cumhurbaşkanlığı seçimleri ele alındı.
Kim Bu “Reformist” Mesud Pezeşkiyan?
Reisi’nin ölümünün ardından 28 Haziran 2024’te yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ilk turunda oyların %42.5’ini (10 milyon 415 bin 191 oy) alan Pezeşkiyan’ı oyların %38.6’sını (9 milyon 473 bin 298) alan Celili izlemişti. Katılımın %40 civarında olduğu ilk turda diğer adaylardan Muhammed Bakır Kalibaf %13.8, Mustafa Purmuhammedi ise %0.8’lik oyla üçüncü ve dördüncü sırada tamamladılar. Ardından 5 Temmuz 2024’te ikinci tura geçildi.
Reformistlerin tek adayı olarak yarışan Pezeşkiyan’ın soyadı her ne kadar “Ermeni” adını çağrıştırsa da Farsça “Doktorlar” anlamına geliyormuş. Nitekim Pezeşkiyan da bir hekim, hem de kalp cerrahı! Eylül 1954’te Mahabad’ta doğmuş. Mahabad, Batı Azerbaycan olarak da bilinen, İran’ın kuzeydoğusunda Irak, Türkiye, Nahçıvan ile çevrili ve İran’ın 31 eyaletinden biridir. 1946’da kurulan ancak hiçbir ülke tarafından tanınmadan İran güçleri tarafından son verilen “Mahabad Kürt Devleti” ile de adını duyurmuştu.
Tebriz Üniversitesi Tıp Fakültesi mezunu Pezeşkiyan, 1980-1988 İran-Irak Savaşı sırasında cephede muharip ve hekim olarak savaştı. Savaştan sonra Tebriz Sağlık Bilimleri Üniversitesi’nde genel cerrahi ihtisasına devam ederek 1993 yılında kalp cerrahisi yan dal uzmanlığını aldı. 1994-1999 yılları arasında da aynı üniversitede rektör olarak görev yaptı.
Siyasi hayatı, önceki cumhurbaşkanlarından ve reformist olarak bilinen Muhammed Hatemi döneminde 1997 yılında Sağlık Bakanı Yardımcısı olarak atanmasıyla başladı. Bu dönemde 2001-2005 arasında sağlık bakanlığı görevini de yaptı. 2008 Genel Seçimlerinde Tebriz Milletvekili olarak Meclise giren Pezeşkiyan, bu görevini beş dönem üst üste sürdürdü. Milletvekilliği sırasında 2016’da İran Meclis Başkan Yardımcısı olarak da 4 yıl görev yaptı.
Pezeşkiyan’ın cumhurbaşkanlığı hevesi yeni de değildi. 2013 cumhurbaşkanlığı seçimlerine adaylık başvurusu yaptı ama adaylığını geri çekti. Reisi’nin seçildiği 2021 cumhurbaşkanlığı seçimlerine de başvuru yaptı ama Anayasayı Koruyucular Konseyi tarafından reddedildi. Bu yılın 1 Mart’ında yapılan milletvekili seçimlerinde Tebriz’den ilk sırada Meclise giren Pezeşkiyan, önceki cumhurbaşkanlarından Hatemi, Hasan Ruhani, eski Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif gibi isimler tarafından da açıkça desteklenmektedir. Seçim kampanyalarında, ülkedeki “etnik ve mezhebi ayrımcılık” ile “zorunlu başörtüsü” sorununa vurgu yapan, ekonomi ile adalet konusundaki sorunları çözeceği vaadinde bulunan Pezeşkiyan, bu bağlamda ayrıca Batı’nın uyguladığı ambargoları da kaldırtacağını dile getirdi.
Pezeşkiyan’ı Bekleyen ‘Deve Dişi’ Gibi Zorlu Dış Politika Sorunları
Acaba ambargoyu kaldırarak ekonomik refah sözü veren Pezeşkiyan, nükleer tesislere erişimin önünü açabilecek midir? Keza İsrail ve ABD’nin olmazsa olmazlarından Lübnan Hizbullah’ına, HAMAS’a ve Yemen’deki Husilere desteği çekecek midir? Irak’ta son zamanlarda Türkiye’yi de rahatsız eden Haşdi Şabi’yi hizaya getirecek midir? Bunları yaptığında İran’ın iç dengelerinde Ruhani Lider Hamaney – Muhafazakarlar ile Devrim Muhafızlarının tepkisini nasıl aşabilecektir? Bir de Ermenistan sebebiyle hala rayına giremeyen Azerbaycan’la ilişkiler var. Acaba İran Cumhurbaşkanı bir “Türk” olarak İran-Azerbaycan-Türkiye işbirliğinin İran’a getirebileceği nimetleri ikna edici şekilde İran elitlerine açıklayabilecek midir?
Sonuç itibariyle Türk kökenli İran Cumhurbaşkanı Pezeşkiyan’a bu zorlu yolda kolaylıklar diliyor, Türk Dünyası’na yakınlaşırsa İran’ın çıkarına olacağını hatırlatıyoruz. Siz ne dersiniz?
