1936’da imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi, Türkiye’ye İstanbul ve Çanakkale Boğazları üzerinde denetim hakkı vererek Karadeniz’e kıyısı olan ve olmayan ülkeler için önemli düzenlemeler getiriyor. Peki, Montrö Sözleşmesi'nin tarihi önemi ve günümüzdeki etkileri neler?
Montrö Sözleşmesi nedir? Türkiye’nin boğazlardaki kontrolünü sağlayan Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin ülkeler için önemi nedir? Rusya, Ukrayna ve NATO arasındaki gerilimdeki rolü nedir? İşte detaylar…
Montrö Sözleşmesi Nedir?
Montrö Boğazlar Sözleşmesi, 1936 yılında imzalanan ve Türkiye’ye İstanbul ve Çanakkale Boğazları üzerinde kontrol hakkı veren uluslararası bir anlaşmadır. Bu sözleşme, Türkiye’ye boğazlar üzerinde tam denetim sağlayarak, Karadeniz ve Akdeniz arasında geçiş yapmak isteyen savaş ve ticaret gemilerine bazı kısıtlamalar getirmiştir. Montrö Sözleşmesi, Türkiye’nin Boğazlar üzerindeki haklarını korurken, Karadeniz’e kıyısı olan ülkeler ile olmayan ülkeler için de geçiş kuralları belirlemiştir.
Bu anlaşma, 29 Kasım 1936’da yürürlüğe girmiş olup, hala günümüzde geçerliliğini korumaktadır. Türkiye, Rusya, İngiltere, Fransa, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Yugoslavya ve Avustralya gibi ülkelerin imzaladığı Montrö Sözleşmesi, özellikle Karadeniz’e kıyısı olmayan devletlerin savaş gemilerinin boğazlardan geçişini sınırlayan kurallar içerir.
Montrö Sözleşmesi’nin Maddeleri ve Karadeniz’deki Önemi
Montrö Sözleşmesi, dört temel unsur ile Türkiye’ye boğazlar üzerinde yetki verir. Bu unsurlar, Türkiye’nin savaş veya barış durumuna göre boğazlardan geçişi düzenlemesine imkan tanır.
- Türkiye’nin Boğazları Kapatma Yetkisi: Eğer Türkiye savaş halindeyse veya savaşa dahil olma tehdidi altındaysa, savaş gemilerine boğazları kapatma yetkisi vardır. Bu madde sayesinde Türkiye, savaş durumunda kendi güvenliğini koruma amacıyla geçişleri sınırlayabilir.
- Savaş Halindeki Ülkelerin Ticaret Gemilerine Geçiş Yasağı: Türkiye, savaş halindeki ülkelerin ticaret gemilerine de boğazları kapatma yetkisine sahiptir. Bu madde, savaşın Türkiye’nin boğazları üzerinden taşınmasını engellemeye yönelik bir tedbirdir.
- Savaş Gemileri İçin Bildirim Zorunluluğu: Karadeniz’e kıyısı olan ülkeler (Rusya, Romanya, Bulgaristan, Gürcistan ve Ukrayna), savaş gemilerini boğazlardan geçirmek istediklerinde Türkiye’ye sekiz gün önceden bildirimde bulunmak zorundadır. Karadeniz’e kıyısı olmayan ülkeler ise bu bildirimi en az 15 gün önceden yapmalıdır.
- Savaş Gemilerinin Geçiş Sınırlamaları: Aynı anda boğazlardan geçebilecek savaş gemisi sayısı dokuz ile sınırlandırılmıştır. Ayrıca geçiş yapacak gemilerin toplam ağırlıkları belirli bir limiti geçmemelidir. Örneğin, savaş gemilerinin toplam ağırlığı 15.000 metrik tonu geçemez. Bu madde, boğazların güvenliğini sağlama ve Karadeniz’e kıyısı olmayan ülkelerin askeri varlığını sınırlama amacı taşır.
Montrö Sözleşmesi’nin Ülkeler İçin Anlamı
Türkiye İçin Önemi
Montrö Sözleşmesi, Türkiye’ye Boğazlar üzerinde tam kontrol hakkı vererek ülkenin stratejik önemini artırmıştır. Türkiye, bu anlaşma sayesinde Karadeniz’e giriş ve çıkışı denetleyerek bölgesel güvenliğini koruyabilir. Özellikle savaş zamanlarında boğazları kapatma yetkisi, Türkiye’nin bağımsız karar alabilmesi açısından büyük önem taşır.
Rusya ve Ukrayna İçin Önemi
Montrö Sözleşmesi, özellikle Karadeniz’e kıyısı olan ülkeler için hayati bir öneme sahiptir. Rusya’nın Karadeniz’deki askeri varlığı ve Karadeniz üzerinden Akdeniz’e çıkışı Montrö Sözleşmesi’ne bağlıdır. Bu durum, Rusya’nın güvenliği ve bölgedeki stratejik planları açısından kritik bir rol oynar. Ukrayna ise Rusya ile olan çatışmaları sırasında Türkiye’den boğazları Rus savaş gemilerine kapatmasını talep ederek, Montrö’nün kendisi için sağlayabileceği güvenlik avantajını vurgulamıştır.
NATO ve Batılı Ülkeler İçin Önemi
NATO ve Batılı ülkeler için Montrö Sözleşmesi, Karadeniz’deki askeri varlıklarını sınırlayan bir anlaşma olarak önem taşır. Karadeniz’e kıyısı olmayan ülkeler, boğazlardan geçiş için Türkiye’ye bildirimde bulunmak zorundadır ve sadece sınırlı sayıda gemiyle geçiş yapabilirler. Bu nedenle Montrö, Batılı ülkelerin Karadeniz’de güçlü bir askeri varlık bulundurmasını kısıtlamaktadır. Bu durum, Türkiye’nin NATO üyesi olarak Batı ile olan ilişkilerini de dikkatle dengelemesini gerektiren bir konudur.
Montrö Sözleşmesi Neden Gündemde?
2022 yılında Ukrayna ve Rusya arasında çıkan savaşla birlikte Montrö Sözleşmesi tekrar gündeme geldi. Ukrayna, Türkiye’den Rus savaş gemilerine boğazları kapatmasını talep etti. Türkiye, Montrö Sözleşmesi’nde yer alan yetkilerini kullanarak savaşan tarafların boğazlardan geçişini sınırlandırabileceğini belirtti. Ancak Rusya, Karadeniz’e kıyısı olan bir ülke olarak, kendi limanlarına dönmek üzere geçiş yapmak istediğinde Türkiye buna engel olmayacağını ifade etti.
Bu durum, Türkiye’nin Montrö üzerinden dengeli bir dış politika izlemesi gerektiğini gösterdi. Hem NATO üyesi olup hem de Rusya ile stratejik ilişkilerini korumak zorunda olan Türkiye, Montrö Sözleşmesi’nin sağladığı yetkileri kullanarak bölgesel dengeyi korumaya çalışmaktadır.
Türkiye’nin Tarihte Montrö Yetkilerini Kullanması
Türkiye, Montrö Sözleşmesi’nin yetkilerini tarih boyunca birkaç kez etkin bir şekilde kullanmıştır. Örneğin, II. Dünya Savaşı sırasında Türkiye, boğazları savaşan devletlerin savaş gemilerine kapatmış ve böylece Akdeniz’den Karadeniz’e savaş gemilerinin geçişini engellemiştir. Bu durum, hem Sovyetler Birliği’ni korumuş hem de Türkiye’nin tarafsız kalmasını sağlamıştır.
Günümüzde de Türkiye, Montrö Sözleşmesi sayesinde boğazlar üzerindeki kontrolü elinde tutmakta ve bu kontrolü bölgedeki gerilimleri dengeleme aracı olarak kullanmaktadır.
Montrö Sözleşmesi Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
Montrö Sözleşmesi nedir?
Montrö Sözleşmesi, Türkiye’nin İstanbul ve Çanakkale Boğazları üzerindeki kontrolünü sağlayan, 1936 yılında imzalanmış uluslararası bir anlaşmadır.
Montrö Sözleşmesi Türkiye’ye hangi hakları veriyor?
Türkiye, Montrö Sözleşmesi ile savaş durumunda boğazları savaş gemilerine kapatma hakkına sahiptir. Ayrıca, barış döneminde de belirli geçiş kurallarını uygulayabilir.
Montrö Sözleşmesi hangi ülkeler tarafından imzalandı?
Montrö Sözleşmesi, Türkiye, İngiltere, Fransa, Japonya, Sovyetler Birliği, Yunanistan, Bulgaristan, Romanya, Yugoslavya ve Avustralya gibi ülkeler tarafından imzalanmıştır.
Montrö Sözleşmesi neden gündemde?
Rusya-Ukrayna savaşı nedeniyle Montrö Sözleşmesi gündeme gelmiştir. Ukrayna, Türkiye’den boğazları Rus savaş gemilerine kapatmasını talep etmiştir.
Türkiye Montrö Sözleşmesi’ni iptal edebilir mi?
Montrö Sözleşmesi’nin iptali Türkiye’nin tek taraflı kararıyla mümkün değildir. Anlaşmanın feshi için tüm imzacı ülkelerin onayı gereklidir.
World of Türkiye haberlerini ziyaret etmek için hemen tıklayın
