0

BEĞENDİM

0

Deniz İSTİKBAL – 30 Nisan 2024

Hayat pahalılığı ve enflasyon gibi kavramlar alt ve orta gelirli gruplar için negatif bir süreci ifade etmektedir. Görece üç yıldır yüksek seyir eden enflasyon düşük gelir gruplarını ciddi anlamda kötü etkiledi. Etkilenen gruplar arasında sayıları 16 milyona yaklaşmış olan emekli kesim var. Yaşanan nüfusun bir yansıması olarak artan emekli kesim Türkiye’de toplam nüfusun yüzde 18’ine yakınını oluşturuyor. Son dönemde emekli maaşları üzerinden yaşanan tartışma ise geçim sıkıntılarının önemli bir yansıması. 2024’ün başında yapılan yüzde 50’ye yakın artış da tartışmaların ortasında bulunuyor. Enflasyon oranının üzerinde yapılan ek artışın kamuya yıllık maliyeti de 5,4 milyar dolar olarak hesaplanıyor. Toplam kamu bütçesi içerisinden yüzde 20’den fazla pay alan emeklilere yapılan harcamalar yılsonunda 78 milyar dolara yaklaşıyor. 55 milyar dolarlık maaş ödemesine ek olarak 23 milyar dolarlık sağlık harcaması yapılması bekleniyor. En düşük emekli maaşları da 308 dolarlık bir seviyede bulunuyor. Temmuz ayında yapılacak iyileştirme ile en düşük emekli maaşının 450 doların üzerine çıkması yılı bu seviyelerde tamamlaması beklenebilir. Böyle bir sürecin yaşanabilmesi için altı aylık enflasyona farkına ek olarak refah payının dağıtılması gerekiyor. Toplam refah payı dağıtımının ise maliyetinin 6,5 milyar dolar olması ihtimal dâhilinde. Ocak ayında emekliklere toplam 5,82 milyar dolar maaş ödemesi yapıldığı düşünüldüğünde refah payının ekonomik maliyeti daha iyi anlaşılabilir. Ayrıca emekliler için toplamda ocak ayı içerisinde 2,2 milyar dolarlık sağlık harcaması da yapılmış.

16 milyona yaklaşan emekli sayısında diğer bir tartışma konusu da EYT olarak isimlendirilen süreç. 2024’de EYT uygulamasının kamu bütçesine toplam maliyeti 13,5 milyar dolar civarında seyir ediyor. Toplam emekli sayısını 2 milyonun üzerinde artıran EYT uygulaması kademeli emeklilik sistemi olarak isimlendirilen sürece doğru eğilebilir. Mevcut yaşanılan sıkıntıların bir daha tekrarlanmaması için kademeli emekliliğin orta vadede işleme alınması sorunların çözümüne katkı sağlayabilir. Bir bütün halinde ele alındığında emekli maaşlarının ödemesini yapan kurum Sosyal Güvenlik Kurumunun (SGK) gelir-gider dengesini sağlamada pek bir problem yaşadığı söylenemez. Kurumun 2003’de toplam harcamalarına kıyasla gelir yüzde 67’lik gideri karşılarken 2024’de SGK yüzde 97’lik kendini çevirme oranına sahip. Ancak yaşlanan Türkiye nüfusuna kıyasla toplam istihdam düzeyinin artması gerekebilir. 16 milyon emekliye kıyasla günümüzde toplam istihdam 32,22 milyon düzeyinde bulunuyor. Emeklilik sonrası yaşam süresinin Türkiye’de 22,2 yıl olduğu göz önüne alındığında ilerleyen yıllarda sorunların ortaya çıkması ve emekliler için ek harcamalara gerek olduğu sonucuna varılabilir.

Emeklilerle ilgili yapılan tartışmaların bir diğer alanı da 2003-2024 kıyaslaması. 2003’de 6,8 milyon emekliye kıyasla toplam istihdam 21,47 milyondu. Her üç çalışan 1 emekliyi finanse ediyordu. Ancak SGK’nın gelirleri giderleri karşılayamıyor ve kamudan ek transfer gerekli oluyordu. 2003’de SGK toplam kaba şekilde 17,2 milyar dolar gelir elde etmiş ancak 25,62 milyar dolar ödeme yapmıştı. Aradaki 8,42 milyar dolarlık miktarın merkezi hükümet tarafından finanse edilmesi gerekiyordu. 2003’de Türkiye’ye gelen total doğrudan yabancı yatırımın (DYY) 1,7 milyar dolar olduğu göz önüne alındığında maliyetin büyüklüğü daha fazla anlaşılabilir. Veya toplam kamu harcamalarının yaklaşık yüzde 10’u yani 8,42 milyar dolarlık maliyetin büyüklüğü daha iyi analiz edilebilir. 2003’de toplam emeklilere yapılan harcama 25,62 milyar dolar iken bunun 18 milyar doları maaş ödemesi olarak gerçekleşti. Toplam kamu harcamalarının 85 milyar dolar olduğu göz önüne alındığında en büyük harcama kalemlerinden birini emeklilere yapılan harcamalar kapsıyordu. Fakat sürdürülebilir acısından mevcut ödemelerin krizlere gebe olduğunu söylemek mümkündür. 2024’de çalışanların emeklileri finanse etme rakamı iki çalışan bir emekli şeklinde gelişme gösterdi. 2003’de en düşük emekli maaşı 237 dolar civarında iken asgari ücret 161 dolar idi. Günümüzde temmuz ayındaki refah payı ile en düşük emekli maaşı 450 doların üzerine çıkarken asgari ücretinde 500 dolar civarında olması beklenebilir. Bir sonuç olarak emekli maaşlarında iyileştirmenin yapılması ve enflasyona karşı alım güçlerinin artırılması gereklidir. Reel olarak enflasyonun düşüşüyle birlikte mevcut verilen artış veya refah paylarının daha fazla hissedilmesi beklenebilir.