Prof. Dr. Faruk TAŞÇI – 28 Şubat 2025
IMF ve Dünya Bankası’nın en güncel (2024) verilerine göre kişi başı GSYİH açısından dünyadaki en yoksul ilk 10 ülkesi belli. Bunlar içinde nüfusunun çoğunluğu Müslüman olan ülkeler de var.
Listenin başında nüfusunun çoğunluğu Hıristiyan olan Burundi, Güney Sudan ve Malavi bulunuyor. Dördüncü sırada olan Yemen ise kişi başına düşen GSYİH yaklaşık 486 dolar ile ilk sıradaki Müslüman ülke. Sierra Leone, Sudan ve Nijer dünyanın en yoksul ilk 10 ülkesi arasındaki 4 Müslüman ülkeden diğerleri. Somali de kişi başına düşen GSYİH’sı (2023 yılı) yaklaşık 683 dolar ile sınırda.
Böyle bir tablonun arka planında birden çok neden var.
Sürekli Çatışma Halinde Bir Ülke Olmak
Bir kere, savaşlar, iç savaşlar ya da işgaller Müslüman ülkelerde durmuyor bir türlü. Bu dertten uzun zamandır etkilenen Filistin, Irak, Suriye, Yemen, Afganistan, Arakan, Somali, Libya, Keşmir, Karabağ, Sudan, Sierra Leone gibi ülkeler/bölgeler var. Bunlardan Yemen, Sierra Leone, Sudan ve Somali en yoksul Müslüman ülkeler içinde.
Yemen 2014 yılından bu yana iç çatışma halinde. Suudi destekli hükümet ile İran destekli Husiler arasındaki çatışmalarda 150 binden fazla insan da ölmüş durumda. Altyapı tahrip olmuş, ekonomi çökmüş halde. Bu nedenle Yemen petrol zengini bir ülke olsa da nüfusun neredeyse % 80’i yoksulluk girdabında. Sonuçta, BM Küresel İnsani Genel Bakış Raporu’na göre Yemen’de 19,5 milyon kişi insani yardıma muhtaç.
Sierra Leone’de de 1990’dan 2002’ye kadar iç savaş sürmüş, siyasi istikrar sağlama çabası var. Ancak etnik çatışmalar nedeniyle ülkede kalıcı istikrar tesis edilemiyor. Sonuçta, en yoksul Müslüman ülkeler arasında olan bir ülke ortaya çıkmış durumda.
Sudan da bağımsızlıktan beri sürekli iç savaş ile muhatap. Stratejik konumu ve sahip olduğu hidrokarbon kaynaklarına rağmen iç çatışmalar ekonomiyi bitirmiş durumda. Nisan 2023’te ordu ile Hızlı Destek Kuvvetleri arasında başlayan iç savaş devam ediyor. Bunun etkisiyle derin bir siyasi kriz ve ekonomik bunalımın sonucu aşırı yoksulluk söz konusu.
Somali da benzer durumda. Bağımsızlıktan beri iç savaş ve karışıklık diyarı bir ülke gibi. Ülkede ekonomik büyüme ve gelişme potansiyeli var ama iç çatışma ve güvenlik riski hâlâ devam ettiği için ekonomik olarak toparlanmakta zorlanıyor. Bunun uzantısı da ülke genelinde ağır yoksulluk oluyor.
Terör Belasından Kurtulamamak
Dünyada en yoksul Müslüman ülkelerde ikinci sorun alanı terör. İslam dünyasında yaygın olan terör faaliyetleri özellikle Bahreyn, Irak, Lübnan, Mali, Mozambik, Nijerya ve Pakistan’da daha fazla görünürken, Türkiye de PKK başta olmak üzere çeşitli terör örgütlerinin saldırılarına maruz kalıyor. Bir dönem Afganistan, Mısır gibi ülkeler için de terör sorunu önde idi.
Dünyada en yoksul Müslüman ülkeler arasındaki Nijer ve Somali de terörden etkilenen ülkelerden. Nijer Boko Haram’ın eylemleri nedeniyle güvensiz ortamda. Bunun yansımalarından biri yoksulluk. Somali için de El-Şebab önemli bir tehdit. Ekonomi de etkileniyor doğal olarak. Terör nedeniyle ciddi ekonomik maliyetler oluyor. Ekonomik büyüme pek mümkün olamıyor. Ekonomik piyasalara negatif etkisi var. Bunların hepsi ülkenin yoksullaşması demek. Bu da sürekli insani yardımla ayakta durmaya mahkûm olmak demek.
Doğal Afetlerin Etkisi
Üçüncüsü, doğal afetler de dünyada en yoksul Müslüman ülkeler arasına girmeye neden olabiliyor. İslam coğrafyasında 1970’lerden 2015’ya kadar doğal afetlerdeki artış % 23.9. Bu tarihler arasında, örneğin sadece Endonezya ve Bangladeş, 732 doğal afete maruz kalıyor. Özellikle Bangladeş için sonuçlardan biri yoksullaşmanın artması.
Bu kapsamda bir de salgın etkisi var. Örneğin, dünyada en yoksul Müslüman ülkelerden biri olan Sierra Leone’de, 2014 ve 2015 yıllarında yaşanan Ebola salgını nedeniyle, binlerce kişi hayatını kaybediyor. Ayrıca ülkenin sağlık sistemi ve ekonomisi çöktüğü için yoksullaşma diğer nedenlerle birlikte katmerli oluyor.
Yönetimin Askeri Darbelere Maruz Kalması
Elbette bunları da tetikleyen dördüncü bir faktör, en yoksul Müslüman ülkelerin yönetimleri/yöneticileri meselesi. En yoksul Müslüman ülkelerin yönetimi askeri darbeler ve buna bağlı olarak yönetim sorunları ile karşı karşıya. Bu nedenle bu ülkelerde çoğunlukla seçim olmuyor ya da göstermelik seçimler oluyor.
Mesela Nijer’de 2021’de eski öğretmen ve eski içişleri bakanı seçimle göreve geliyor ama sonrasında tam işler iyiye gidiyor, ekonomi düzelmeye başladı ve yoksulluk sorununun üzerine gidiliyor derken askeri cunta ülkeye el koyuyor. Sudan’daki iç çatışmalar da askeri darbelerin uzantısı.
Sonuçta; dünyanın en yoksul ülkeleri içinde Müslüman ülkelerin olmaması için işgal, savaş, iç çatışma, çatışma, terör, askeri darbe, doğal afet gibi yoksullaştırıcı durumların olmaması lazım. Ancak bu durum pek kolay görünmüyor çünkü bu ülkelerdeki (doğal afetler hariç) savaş, iç çatışma, çatışma, terör, askeri darbe meseleleri içeride olan bir mesele gibi durmakla birlikte “dışarıda oluşturtulup içeriye atılan” bir mesele. Yani ülkeler rahat bırakılmıyor. Bu nedenle, yoksulluktan kurtulmak için bu ülkelerin her açıdan güçlü ve zaafı olmayan liderlere ihtiyacı var. Böyle liderlere de güçlü ve etkili diğer Müslüman ülkelerin sahip çıkması da lazım elbette.
