Deniz İSTİKBAL – 29 Nisan 2025
Çin-Pakistan ilişkileri son yıllarda ciddi gelişme göstererek taraflar arasında güven-işbirliğine dayalı bir altyapı zemini oluşturdu. Pakistan 200 milyonu aşan nüfusu ve görece Çin mallarına ihtiyaç duyar haliyle Pekin ile ilişkilerini geliştirmeyi tercih etti. Hindistan’ın bölgesel konumu ve Pakistan ile farklı yıllardaki çatışmaları da böylesine bir iş birliğini zorunlu hale getirdi. Hindistan ve Pakistan bağımsızlıklarını kazanmalarından itibaren birçok kez ciddi savaşa tutuştular.
Pakistan’ın iktisadi olarak zayıf konumu ve dış finansmana bağımlı kronik yapısı ülkeyi farklı ülkelerle Hindistan’ı dengelemek için iş birliğine teşvik etti. 1949’da kurulan Çin Halk Cumhuriyeti, geçmişten günümüze Hindistan ile sınır çatışmaları yaşıyor. İki tarafın askerleri sınır bölgesinde karşı karşıya geliyor ve sorunların çözümü daha zor hale geliyor. Pek çok platformda Batılı aktörlere karşı birlikte hareket eden Hindistan ve Çin bölgesel olarak karşı karşıya gelmekten çekinmiyorlar.
BRICS, Şanghay İşbirliği Örgütü ve diğer uluslararası örgütlere üye olan devletler Batılı aktörlere karşı yeni bir blok yaratmaya çalışıyorlar. Fakat ABD’nin Hindistan’a Çin’in dengelemek için destek vermesi ve farklı dönemlerde kışkırtıcı politikaları teşvik etmesi tarafları farklı coğrafyalarda karşı bloklara itiyor. Bu coğrafyalar arasında Hindistan’ın bölgesel düşmanı olan Pakistan ilk sırada gelirken Nepal, Bhutan, Bangladeş ve Myanmar diğer çatışma alanlarını oluşturuyor.
Çin’in Küresel Yatırımları Global Bir Güce Erişti
1978’de başlayan ve günümüze kadar devam eden Çin’in iktisadi açılımı beraberinde birçok küresel değişimi getirdi. Çin dünyanın en büyük ihracatçısı olurken satın alma gücü açısından ABD’yi geride bıraktı. Çinli firmalar da dünyanın neredeyse her ülkesine yatırım ve ticaret yapar konuma eriştiler. Yapılan tahminlere göre Çin’in küresel yatırımları 2025 rakamlarıyla 2,5 trilyon doları aşarak global bir güce erişti.
Enerjiden ulaşıma ve madenlere kadar birçok sektörde yatırım gerçekleştiren Çinli firmalar küresel tedarik zincirinin de ayrılmaz birer parçası haline geldi. En fazla yatırım yapan ülkeler arasında ise ABD 205 milyar dolarla birinci sırada yer alıyor. Avusturalya, İngiltere, Brezilya ve Endonezya diğer en fazla yatırımı çeken aktörler. En fazla yatırım yapılan yedinci ülke ise 67,5 milyar dolarla Pakistan. Ülke aynı zamanda Yeni İpek Yolu Projesinin kilit aktörlerinden biri konumunda.
Pakistan’ın iktisadi büyüklüğüne kıyasla Çin’in ülkeye yaptığı yatırımlar büyük olarak tanımlanabilir. Özellikle Endonezya, Suudi Arabistan ve Malezya ölçek olarak Pakistan ekonomisinin 2 veya 4 katı arasında büyüklüğe sahip. Bu ülkeler aynı zamanda cari denge, dış ticari açık, siyasi istikrar ve gelecek beklentileri açısından daha iyi konumda bulunuyor. Fakat Çin’in ülkeye uzun vadeli yaklaştığı ve buna göre politikalarını belirlediğini söylemek mümkün (Tablo 1 ve 2).
2005-2025 arası dönemde Çin dünya genelinde 2,5 trilyon dolarlık yatırım gerçekleştirdi. Aynı tarihler arasında Çinli firmalar 2 trilyon dolara yakın proje üstlendiler ve milyonlarca kişiye istihdam sağladılar. Çin’de artan üretim ve rekabet gücü yıllık 200 milyar dolara yaklaşan AR-GE harcamasıyla desteklendi. Çin’e göre görece üretim hacimleri daha dezavantajlı olan aktörler ise ülkenin kalkınma modelini örnek aldılar.
ABD ve Batılı aktörler ise Çin ile rekabet konusunda geçmiş yıllara kıyasla konumlarını koruyamadılar. Bu nedenle günümüzde ticaret savaşlarıyla daha görünür olan süreç meydana geldi. Aynı şekilde ABD donanması büyük oranda Doğu Asya’ya kaydırıldı. Çin’i dengelemek için bölge ülkeleriyle yakından çalışan ABD farklı çatışma bölgelerinde Pekin’in müttefiklerini tehdit eder konuma erişti. Myanmar ve Ukrayna’da yaşanan çatışmalara bu açıdan yaklaşıldığında süreç daha iyi analiz edilebilir. Özellikle Myanmar’da yaşanan iç savaş Çin’in Hint Okyanusuyla bağlantısını ortadan kaldırabilir.
Çinli firmalar Myanmar-Çin arasında inşa ettikleri demir ve kara yolu hatlarıyla ürünleri Myanmar üzerinden tüketim merkezlerine iletmek istediler. Fakat ülkedeki siyasi çatışma ve yıkım bunu pek mümkün kılmadı. Benzer şekilde Pakistan’da da Çin demir, liman, havalimanı ve kara yolu gibi birçok yatırıma imza attı. İki ülke arasındaki sınır ticareti ciddi şekilde artarken Pakistan Ekonomik Kalkınma Yolu tarafları ticari ve siyasi olarak daha fazla yakın hale getirdi.
Güney Çin Denizi’nin Önemi
Güney Çin Denizi, Çin’in dış ticareti için kritik konumda bir bölge. Malakka boğazı üzerinden Çinli ticari gemiler geçiş sağlıyor ve dünyanın her bölgesine ürünlerini taşıyorlar. Filipinler, Vietnam ve Malezya tarafından ciddi şekilde reddedilen Çin’in Güney Çin Denizindeki talepleri ise yeni bir çatışma alanı oluşturuyor. ABD Deniz Kuvvetlerinin bölgedeki varlığı ve kıyıdaş ülkelere askeri olarak destek vermesi, Çin’i tedirgin ediyor.
Ayrıca Tayvan’ın ana kıtaya katılması için askeri seçeneklerin hazır olduğunu dile getiren Çin, ABD tarafından dengeleniyor. Benzer şekilde Japonya ve Güney Kore Çin’i dengelemek ve artan gücünü sınırlamak için askeri harcamaları artırıyor ve firmalarını güvence altına almaya çalışıyor. Diğer bir değişle Çin farklı coğrafyalarda ABD ve müttefikleriyle karşı karşıya geliyor. Pakistan-Hindistan arasında yaşanabilecek sıcak çatışma ihtimali de yaşanan gelişmelerden bağımsız olarak okunmamalı. Pakistan’ın son yıllarda iktisadi ve siyasi olarak yaşadığı zorluklar ülkenin savunma kapasitesi üzerinde olumsuz etkiler yarattı.
Görece Hindistan askeri gücü Pakistan’ı yenebilecek pozisyonda bulunuyor. Bu nedenle sürece Çin-ABD ikilisinin müdahil olması beklenebilir. Sonuç olarak Pakistan’ın en büyük yatırımcısı, ticari ortağı ve askeri destekçisi olan Çin’in bölgesel müttefikini rekabet halinde olduğu Hindistan karşısında tek başına bırakmayacaktır. ABD’nin de benzer şekilde Ukrayna Savaşında olduğu gibi müdahil olması ve çatışma ihtimalini artırması beklenebilir.
