Cemal DEMİR – 24 Şubat 2025
Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, 13-14 Şubat 2020 ve 12-13 Şubat 2025 tarihlerinde Pakistan’a gerçekleştirdiği ziyaretlerde, Türkiye ile Pakistan’ın ilgili bakanlık ve kurumları arasında imzalanan çeşitli iş birliği anlaşmaları, iki ülke arasındaki mevcut kadim tarihi, dostluk ve kardeşlik bağlarını güçlendirmeyi hedeflemektedir.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Pakistan’a gerçekleştirdiği resmi ziyaretler, iki kardeş ülke arasında stratejik ortaklığı derinleştirerek dostane ilişkileri pekiştirmeyi amaçlamaktadır. Bu ziyaretlerde, çeşitli bakanlıklar ve kurumlar arasında imzalanan anlaşmalar, ticaret, ekonomi, savunma, enerji, eğitim, kültür ve diyanet gibi alanlarda iş birliğini güçlendirmeyi hedeflemektedir. 2020 ve 2025 ziyaretleri arasındaki anlaşmaların karşılaştırılması, iki ülke arasındaki ilişkilerin gelişimini ve stratejik ortaklıklarını nasıl şekillendirdiğini ortaya koymaktadır.
13-14 Şubat 2020 Ziyaretinde İmzalanan Anlaşmalar
1-Ticaret ve Ekonomi
- Bakanlıklar: Türkiye Ticaret Bakanlığı ve Pakistan Ticaret Bakanlığı
- Kapsam: Mal ticareti anlaşmalarının genişletilmesi, Eximbank’lar arasında iş birliği, helal sertifikasyonunda ortak çalışmalar.
- Amaç: Ticaret hacmini artırmak ve ekonomik iş birliğini güçlendirmek.
2-Savunma
- Bakanlıklar: Türkiye Milli Savunma Bakanlığı ve Pakistan Savunma Bakanlığı
- Kapsam: Askeri ve Sivil personel değişimi, askeri sağlık alanında eğitim, hava kuvvetleri elektronik harp işbirliği.
- Amaç: Savunma sanayii iş birliğini güçlendirmek ve güvenlik alanında ki iş birliğini artırmak.
3-Enerji
- Bakanlıklar: Türkiye Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve Pakistan Enerji Bakanlığı
- Kapsam: Hidrokarbonlar, enerji dönüşümü ve madencilik alanlarında iş birliği.
- Amaç: Enerji alanında ki iş birliğini derinleştirmek ve iki ülkenin enerji güvenliğini artırmak.
4-Eğitim, Kültür ve Diyanet
- Bakanlıklar ve Kurumlar: Türkiye Milli Eğitim Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Diyanet İşleri Başkanlığı ve ilgili Pakistan kurumları
- Kapsam: Öğrenci değişim programları, kültürel mirasın korunması, din hizmetleri işbirliği ve eğitimde ortak projeler.
- Amaç: Eğitim ve kültür alanlarında karşılıklı anlayış ve işbirliğini artırmak, dini eğitim ve hizmetler ilişkilerini güçlendirmek.
12-13 Şubat 2025 Ziyaretinde İmzalanan Anlaşmalar
1-Ticaret ve Ekonomi
- Bakanlıklar: Türkiye Ticaret Bakanlığı ve Pakistan Ticaret Bakanlığı
- Kapsam: Ticaret hacminin 5 milyar dolara çıkarılması, Eximbank’lar arasında daha güçlü iş birliği, dijital ticaret platformları ve ortak helal sertifikasyon programları.
- Amaç: Ticaret hacmini artırmak ve ekonomik iş birliğini daha somut hale getirmek ve dijitalleşmeyi desteklemek.
2-Savunma
- Bakanlıklar: Türkiye Milli Savunma Bakanlığı ve Pakistan Savunma Bakanlığı
- Kapsam: Askeri sağlık alanında eğitim, savunma sanayii iş birliği, askeri ve sivil savunma personel mübadelesi, elektronik harp iş birliği.
- Amaç: Savunma iş birliğini daha da derinleştirmek iki ülkenin güvenliğini güçlendirmek, ortak askeri projeler geliştirmek.
3-Enerji
- Bakanlıklar: Türkiye Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve Pakistan Enerji Bakanlığı
- Kapsam: Yenilebilir enerji, hidrokarbon ve madencilik alanlarında daha kapsamlı işbirliği.
- Amaç: Enerji güvenliğini sağlamak ve sürdürebilir enerji çözümleri geliştirmek.
4-Eğitim, Kültür ve Diyanet
- Bakanlıklar ve Kurumlar: Türkiye Milli Eğitim Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Diyanet İşleri Başkanlığı ve ilgili Pakistan kurumları
- Kapsam: Eğitimde daha kapsamlı iş birliği, üniversiteler arası ortak projeler, kültürel mirasın korunması, din eğitimi ve hizmetleri iş birliği
- Amaç: Eğitimde daha derin iş birliği kurmak, kültürel iş birliğini stratejik hale getirmek, din eğitim anlayışları pekiştirmek.
2020-2025 Anlaşmaları Karşılaştırmalar
1-Ticaret ve Ekonomi
- 2020: Türkiye ve Pakistan arasında ticaret hacminin artırılması amaçlanmış ve Eximbank’lar arasında iş birliği ile ticaretin dijitalleşmesi için adımlar atılmıştır.
- 2025: Ticaret hacminin 5 milyar dolar çıkarılması hedeflenmiş, dijital ticaret platformları ve ortak helal sertifikasyon gibi daha somut ve modern adımlar atılmıştır. 2025’teki anlaşmalar, ekonomik ilişkilerin dijitalleşmesi ve genişlemesini vurgulamaktadır.
2-Savunma
- 2020: Savunma alanında temel iş birliği anlaşmaları, askeri sağlık eğitim, elektronik harp iş birliği gibi konularda yapılmıştır.
- 2025: Savunma iş birliği daha kapsamlı hale gelmiş, askeri sağlık eğitimi ve personel mübadelesinin yanı sıra savunma sanayii projelerine de yer verilmiştir. 2025’teki anlaşmalar, askeri sanayii ve güvenlik iş birliğini daha stratejik bir şekilde ele almaktadır.
3-Enerji
- 2020: Enerji alanında hidrokarbonlar ve madencilik konularında temel iş birliği anlaşmaları imzalanmıştır.
- 2025: 2025’te yenilebilir enerji ve sürdürebilir enerji çözümleri gibi daha modern ve çevre dostu alanlarda iş birliği öne çıkmıştır. Enerji iş birliği çevresel faktörleri de dikkate alarak daha kapsamlı hale gelmiştir.
4-Eğitim, Kültür ve Diyanet
- 2020: Eğitim, kültür ve diyanet alanlarında temel iş birliği anlaşmaları yapılmış, kültürel etkinlikler ve dini hizmetler iş birliği ön planda olmuştur.
- 2025: 2025’teki anlaşmalar, üniversiteler arası iş birliği ve kültürel mirasın korunması gibi daha kapsamlı projelerle güçlendirilmiş, dini eğitim ve hizmetler gibi daha stratejik adımlarda eklenmiştir. Eğitim deki iş birliği, daha derinlemesine ve akademik seviyede olmuştur.
Bu karşılaştırmalar, Türkiye ile Pakistan arasında ki ilişkilerin zaman içinde daha stratejik, kapsamlı ve modern bir yapıya kavuştuğunu ortaya koymaktadır.
Anlaşmaların Güçlü Ve Zayıf Yönleri
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 13-14 Şubat 2020 ve 12-13 Şubat 2025 tarihlerindeki Pakistan ziyaretinde, Türkiye ile Pakistan arasında birçok anlaşma imzalanmıştır. Bu anlaşmaların güçlü ve zayıf yönlerini analiz etmek, iki ülke arasında ki iş birliğinin gelişmesine ve potansiyeline ışık tutabilir. Her iki ziyaret anlaşmalarının güçlü ve zayıf yönlerini objektif bir karşılaştırma ile iki ülkeye pozitif katkı sağlayacaktır.
13-14 Şubat 2020 Ziyaretin Güçlü ve Zayıf Yönleri
Güçlü Yönler
2020 ziyaretinde imzalanan anlaşmalar, ekonomik, savunma ve kültürel iş birliğini kapsayan temel alanlarda yapılmıştır. Bu anlaşmalar, iki ülke arasında ki ilişkilerin güçlenmesine yardımcı olmuştur. Savunma işbirliği anlaşmaları, özellikle askeri personel mübadelesi ve elektronik harp gibi stratejik konularda ilerleme sağlanmıştır.
Bu ziyaret, Türkiye-Pakistan ilişkilerinin derinleşmesi ve ilk kez geniş çapta iş birliği yapma kararı alındığı bir dönüm noktasıydı. Özellikle enerji ve ticaret alanlarındaki iş birliği gelecekteki ilişkiler için zemin oluşturdu.
Zayıf Yönler
2020’de ticaret hacminin artırılması hedefi belirtilmiş olsa da, spesifik bir ticaret hedefi veya somut projeler ortaya konulmamıştır. Bu nedenle, anlaşmaların uygulanabilirliği sınırlı olmuştur.
Enerji ve tarım gibi kritik sektörlerde, iş birliğinin temel çerçeveleri çizilmiş olsa da somut anlaşmalar ve projelerin detayları eksiktir. Ayrıca sürdürebilir enerji ve yenilebilir enerji gibi küresel trendlere dair kapsamlı iş birliğinin eksik olduğu ifade edilmektedir.
12-13 Şubat 2025 Ziyaretin Güçlü ve Zayıf Yönleri
Güçlü Yönler
2025 ziyaretinde, iki ülke arasındaki ilişkiler çok daha stratejik bir hale gelmiştir. Özellikle ticaret hacminin 5 milyar dolara çıkarılması hedefiyle somut adımlar atılmış, dijital ticaret platformları ve helal sertifikasyonu gibi geleceği olan projelere odaklanılmıştır.
Enerji alanında yenilenebilir enerji ve sürdürülebilir çözümler gibi küresel trendlere uygun projeler geliştirilmiştir. Bu iki ülkenin uzun vadeli enerji işbirliğini daha çevre dostu ve sürdürebilir bir şekilde geliştirme amacını taşımaktadır.
2025’te üniversiteler arası iş birliği ve eğitimde ki projeler daha stratejik hale gelmiştir. Bu ülke arsındaki karşılıklı anlayış ve uzun vadeli iş birliği için önemli bir adımdır.
Savunma sanayii ve askeri sağlık gibi daha teknik alanlarda ileriye dönük projelerin gerçekleştirilmesi, iki ülke arasındaki güvenlik işbirliğini önemli ölçüde güçlendirecektir.
Zayıf Yönler
Kültürel ve dini hizmetler iş birliğine dair anlaşmalar 2025’te imzalanmış olsa da, bu iş birliğinin somut adımlarına dair uygulama eksiklikleri olabilir. Özellikle dini eğitim ve hizmetleri gibi çok geniş bir alanda daha somut projeler ve etkinliklerin öne çıkması beklenmektedir.
Ziyaretlerde imzalanan birçok anlaşma, geniş kapsamlı ve uzun vadeli hedeflere yönelik olduğu için uygulama sürecinde doğal unsurlar, bürokratik zorlamalar ve zaman alıcı prosedürler söz konusu olabilir.
Sonuç
2020’de yapılan anlaşmalar, Türkiye ve Pakistan arasındaki iş birliği çoğunlukla temel anlaşmalarla sınırlıydı. İki ülke arasında ki ilişkilerin daha başlangıç seviyede olduğunu gösteriyor. Ancak, anlaşmaların somut hedefleri içermemesi ve kurumlar arasındaki süreç yönetiminde netleşmiş olması, ilerleyen yıllarda uygulanabilirliğini sınırlamıştır. 2020’de imzalanan anlaşmalar, genel olarak ekonomik, kültürel ve savunma iş birliğine yönelikti. Bu ziyarette temel iş birliği anlaşmaların yapıldığı, ancak somut hedeflerin eksik olduğu, bu dönemde atılan adımlar, ilişkilerin gelişmesi için gerekli zemini oluşturmuştur.
2025’teki ziyaret ise ilişkilerin daha stratejik yapılandırılmış bir hale geldiğini göstermektedir. Eğitim, kültür ve diyanet alanlarında ki iş birliği daha derinleştirilmiş, yeni nesil projelere odaklanılmıştır. Ayrıca 2025 anlaşmaları dijitalleşme ve çevresel sürdürülebilirlik gibi küresel trendleri de kapsamaktadır. Ancak, uygulama sürecinde karşılaşılabilecek engellere dikkat edilmesi gereken bir konu olarak öne çıkmaktadır.
Eğitimdeki işbirliğinin yanı sıra medya, kültürel ve turizm etkinliklerinin artırılması, iki ülke halkları arasında anlayışı pekiştirebilir ve halklar arasındaki diplomasisinin gücünü artırabilir.
2025’teki anlaşmalarda belirtilen projelerin uygulama süreci, doğal unsurlar ve bürokratik engellerin aşılması, sürecin daha hızlı yönetilmesi için bir mekanizmanın kurulması her iki ülkenin menfaatinedir.
Bu tespit ve öneriler çerçevesinde, Türkiye ve Pakistan arasındaki ilişkilerin her iki ziyarette nasıl evrildiğini, dönüştüğünü ve gelecekte bu ilişkilerin nasıl daha verimli hale getirilebileceğini göstermektedir.
