Deniz İSTİKBAL – 15 Ocak 2025
1990-2002 tarihleri arasında 11 hükümet kurulurken yüzlerce bakan görevde bulundu. 6 adet başbakan 12 yıllık süre içerisinde farklı politikaları işleme aldı ve ülkenin maruz kaldığı iktisadi sorunları çözmeye çalıştı. Ancak Türkiye 1994, 1999, 2000 ve 2001 krizleri gibi finansal karmaşalara maruz kaldı. TL’nin değer yitirmesiyle belirginleşen krizler silsilesi halkın alım gücü üzerinde yıkıcı etkiler yarattı. Kamu bütçe açıklarının finanse edilmesi için başvurulan yöntemler enflasyonun da temel nedeni olarak 90’lı yılları etkisi altına aldı.
Kamu İktisadi Teşebbüslerinin zararları başta olmak üzere SSK bütçe açıklarının finansa edilmesi için Merkez Bankasının para basma mekanizması kullanıldı. Mevcut önlemler başarılı olamadığın da ise IMF ile kredi anlaşmaları imzalandı. Fakat alınan önlemler siyasi istikrarın olmayışı nedeniyle başarılı olmadı ve kronik hale gelen sorunlar 2001’de en büyük Türkiye ekonomi krizine sebebiyet verdi. 2001 krizi, uluslararası ekonominin pozitif büyüme gösterdiği ve küresel şartların olumlu olduğu bir dönemde gerçekleşti. Dünya ekonomisindeki şartlar düşünüldüğünde Türkiye’deki kriz yerel bir yönetimsel beceriksizliğin eseri olarak tarihte yerini aldı.
Kriz ve kötü yönetim nedeniyle faizlerin tarihi yüksek seviyelere çıkması milli gelire oranla aşırı borçlu olan Türkiye’yi ciddi anlamda etkiledi. Örneğin 2001’de kamu bütçesi 80 milyar dolar iken faiz ödemeleri 60 milyar doları buluyordu. Diğer gider kalemleriyle birlikte düşünüldüğünde kamunun iflasın eşiğe geldiğini söylemek mümkün. Ayrıca bankalarda meydana gelen yolsuzlukların oluşturduğu finansal kayıplar kamu tarafından üstlenildi. Tahminlere göre 100 milyar doların üzerinde maliyetin devlet tarafından karşılandığı tahmin ediliyor. 2001 krizinin böylesine kötü sonuçlar meydana getirmesinde 90’lı yıllar boyunca işleme konan ekonomi politikalarının önemli rolü olmuştur. Ertelenen problemler 2001 krizinde bir bütün halinde karar alıcıların önüne Cumhuriyet tarihinin en büyük iktisadi çalkantısı şeklinde ortaya çıkmıştır.
24 bankanın iflas ettiği, bankalar arası gecelik faizin yüzde 6200’e çıktığı, TL’nin iki kattan fazla değer kaybettiği ve enflasyonun hiber-enflasyon şekline evrildiği 2001 krizi ardından günümüzde de ödediğimiz birçok vergiye neden olmuştur. Bu vergilere örnek olarak yurtdışına çıkış harcı 2001’de işleme alınmış ve KDV oranı yüzde 26’a çıkarılmıştır. Motorlu Taşıtlar Vergisine yüzde 75 artış yapılmış ve sabit ücretliden alınan vergi oranları artırılmıştır.
Firmalar bazında kriz değerlendirildiğinde 2 milyon kişinin işsiz kaldığı ve 300 binden fazla şirketin iflasını açıkladığı tahmin edilmektedir. Ayrıca büyükşehirlerde yaşayanlar için emlak vergileri hem firmalar hem de bireyler için iki katına çıkarılmıştır. Enflasyonun yüksek seyretmesi ve iflasların olması yeni girişimleri de imkânsız hale getirmiştir. Yukarıdaki yorumlamalar toplu şekilde değerlendirildiğinde 2001 krizi vergilerin arttığı ve ciddi yoksullaşmanın olduğu bir dönem olmuştur.
IMF verilerine bakıldığında da benzer bir tablo karşımıza çıkmaktadır. 2000’de 273 milyar dolar olan milli gelir 2001’de 202 milyar dolara düşmüştür. 2002’de ise kısmi bir toparlanmayla 238 milyar dolara yükselmiştir. 1993’te Türkiye’de milli gelirin 240 milyar dolar olduğu göz önüne alındığında Türkiye’nin kayıp bir on yıl yaşadığı ve iktisadi olarak yerinde saydığını söylemek mümkündür. Kişi başı gelirde de benzer bir eğilim görülmüştür.
1993’te Türkiye’de kişi başı gelir 4200 dolar iken 2002’de mevcut rakam 3500 dolar civarına gerilemiştir. Nüfus artış hızı göz önüne alındığında 1993-2002 döneminin iktisadi açıdan nasıl bir duraklama veya gerileme meydana getirdiği daha iyi anlaşılabilir. Sonuç olarak 2001 krizinin etkileri günümüzde de Türkiye ekonomisini koyulan veya işleme alınan vergiler, kanunlar ve uygulamalar açısından etkileyemeye devam ediyor. Yani 2001 krizinin maliyetini toplum olarak ödemeyi sürdürüyoruz.
