Deniz İSTİKBAL – 22 Kasım 2023
Arjantin ekonomisi geçmişten günümüze finansal krizlerin gölgesinde kaldı. 20. yüzyılda kişi başı gelir ve gelişmişlik seviyesi açısından ilk on ekonomi arasında giren Arjantin nasıl krizlere maruz kalıyor. 1980’de 233 milyar dolarlık milli gelir ve 8361 dolar kişi başı gelirle dünya ortalamasının çok üzerinde kişi başı gelire sahip Arjantin 1981-82 döneminde yaşadığı finansal kriz nedeniyle IMF anlaşmalarına başvurdu. Kişi başı gelir 1989’da 2867 dolara kadar düşerken 1980’deki gelir seviyesi ancak 1994’de tekrar yakalandı. 2002’de tekrar 2997 dolar seviyesine kadar düşen kişi başı gelir ülkeyi ağır bir krize maruz bıraktı. 2003-2017 arasında görece dengeli bir ekonomik performans gösteren Arjantin 2018’de tekrar finansal krize girdi. 14895 dolar seviyesine kadar yükselen kişi başı gelir 2020’de 8571 dolara düşerek ciddi bir enflasyona neden oldu. Pandemi şartlarıyla birleşen Arjantin finansal krizi günümüze kadar devam ederken enflasyon rakamları yüzde 140’lar seviyesine kadar çıkarak gelir dağılımı üzerinde yıkıcı etki yarattı. İnsan kaynağı açısından geniş bir havuza sahip olan ülke yurt dışına büyük oranda göç verdi. Ulusal para birimini tarihte birkaç kez değiştiren Arjantin yeniden para birimini değiştirmeyi tartışıyor. Ancak bu sefer farklı olarak yerel para biriminin kaldırılması ve ABD dolarına geçiş yapılacağı konuşuluyor.
Arjantin’in iktisadi yapısını anlamak için para biriminde yaşanılan gelişmeleri değerlendirmek gerekiyor. Büyüyen kamu harcamaları, artan dış borçlar ve yükselen cari açık problemi Arjantin pesosu üzerinde ciddi baskı oluşturdu. 2015’de yaşanılan siyasi iktidar değişimi para politikasında da dönüşüm getirdi. Yükselen vergiler toplumsal tepkilere neden oldu ve vergi kaçırma vakaları artış gösterdi. 2010’da dolar karşısında 3,8 seviyesinde bulunan peso 2015’de 8,9’a, 2017’de 17,5’e, 2020’de 65’e ve 2023’de 356’a yükseldi. Normal piyasa kurlarına karşın 950 pesonun bir ABD dolarına eşit olduğu Arjantin’de ekonomik krizin maliyetini toplumun alt ve orta gelir grupları üstlendi. Artan yaşam maliyetleri gelir dağılımını bozarken IMF programları devreye alındı. IMF tarihinin en yüksek rakamlı kurtarma paketleri işleme alınırken krizin şiddeti giderek arttı. 2017’de yüzde 25’ler seviyesinde olan enflasyonun ulaştığı yüzde 140’lık oran küresel tedarik kriziyle daha yıkıcı hale geldi. IMF’den 50 milyar dolarlık finansman sağlanmasına kıyasla Arjantin karar alıcıları krizi yönetmede başarısız oldular. 2023’te yapılan seçimleri kazanan Milei ise krize karşı radikal önlemleri gündeme taşıyarak yarışın galibi oldu.
Milei bakanlıkları kaldırmayı, merkez bankasının lav etmeyi, doların para birimi olarak kabul edilmesini ve kamu görevli sayısının azaltılması üzerinden yaptığı başkanlık seçimlerini kazandı. Aşırı liberal politikalarıyla BRICS gibi oluşumlardan uzaklaşmayı ve ABD ile daha yakın ilişkileri önceleyen Milei, İsrail ile de iyi ilişkileri önceliyor. Dış politik önceliklerinden ziyade Arjantin toplumu enflasyon ile mücadeleyi ön planda tutuyor. Tarihteki örneklerinden hareketle ulusal para birimini dolarla değiştiren birkaç ülke bulunuyor. Panama, Ekvator ve Salvador ve Guam gibi ülkeler para birimi olarak ABD dolarını kullanıyorlar. Enflasyonun bir sorun olmaktan çıkmasına katkı sağlayan güçlü ABD doları ülkelerin finansal istikrarlarına yardımcı oldu. Ancak ölçek olarak nüfus, ekonomik büyüklük ve coğrafi açıdan küçük sayılabilecek mevcut ülkeler başarı elde ettiler. Arjantin’in 46 milyonluk nüfusu ve 600 milyar dolarlık ekonomisiyle mevcut problemleri aşabileceği henüz belli değil.
