Fatih ÜNLÜ – 11 Temmuz 2024
Geçtiğimiz hafta yapılan 14. İran Cumhurbaşkanlığı seçimini reformist aday Mesut Pezeşkiyan kazandı. Bir kalp cerrahı olan Pezeşkiyan özellikle 2000’lerden sonra Sağlık Bakanlığı dahil İran’da önemli devlet görevlerinde bulunmuş bir siyasetçi. 79 yaşında olan Pezeşkiyan seçimden önce de Tebriz Milletvekiliydi.
28 Haziran’da yapılan ilk turda oyların 44’ünü alan Pezeşkiyan 5 Temmuz’da yapılan ikinci turda aldığı oy oranını yüzde 53,7’e çıkardı. Ve 16 milyon oyla diğer aday Said Celili’ye 3 milyon fark attı.
İlk turdaki yüzde 40 oranındaki rekor düzeydeki düşük katılım ise yüzde 49.8’e, kabaca yüzde 50’ye çıktı.
Katılım oranının yüzde 10’a yakın artması muvacehesinde, daha önce seçime mesafeli duran kesimlerden bir kısmının Pezeşkiyan’ın seçilmesini garantileyebilmek için sandık başına gittiklerini tahmin edilebiliriz.
İlk başta Pezeşkiyan adını duyunca bazı kimseler sondaki yan ekinden dolayı onun Ermeni kökenli olduğunu sandılar. Mesut Pezeşkiyan Mehabad’da doğmuş ve Türk olduğunu defaetle vurgulayan bir siyasetçi. Tebriz’in Meşhur “Traktör Sazi” – Traktör Spor Kulübü’nün de taraftarı.
İran’da soyadlarında “yan” çok yaygın bir ek. Atıf ve aidiyet belirtiyor, bazen kelimeyi çoğul yapıyor. Benim İran’da çalıştığım dönemde yakın mesai arkadaşlarımızdan ikisinin soyadı Sebzeliyan ve Haciyan’dı. Farsça’da mesela Selçuklulara da “Selcukiyan” deniliyor.
Pezekş Farsça doktor demek. Pezeşkiyan soyadı, o kişinin ve/veya atalarının doktorluğuna ve tıpla ilgisine işaret ediyor.
Ayrıca pezeşk – doktor kelimesi Farsçadan Ermeniceye de geçtiği için Pezeşkiyan soyadı Ermeniler arasında da mevcut. Forebears (Atalar) adlı internet sayfasına baktım. Bu soyadının nüfusa göre kullanılma sıklığı ABD’de İran’dakinin 4 katından daha fazla. Bunun sebebi, bu soyadının Ermeniler tarafından da kullanılmasının yanı sıra ABD’deki sayısı milyonları bulan İran kökenli nüfus olabilir.
Diğer yandan, İran’da ciddi bir Ermeni nüfus mevcut. Mesela bir kişinin soyadı Serkisyan ise onun Ermeni kökenli olduğunu anlayabiliyorsunuz.
Pezeşkiyan’ın Seçime Girmesine İzin Verilmesi
Pezeşkiyan’ın adaylığıyla ilgili çok önemli bir detay var. 2021 yılında yapılan ve Reisi’nin kazandığı bir önceki seçimde Pezeşkiyan’ın aday olma başvurusu kabul edilmemiş. Fakat bu seçimde Pezeşkiyan’ın seçime katılmasına izin verildi.
Bu kez Pezeşkiyan’ın seçilmesine giden yol neden açıldı? Bu sonucu bekleyerek mi izin verildi yoksa bir sürpriz mi gerçekleşti bunu kesin olarak bilemiyoruz ama seçime katılım yüksek olursa, diğer üç muhafazakar adaya karşı seçimi Pezeşkiyan’ın kazanma ihtimalinin de yüksek olduğu başlangıçta da tahmin edilebilecek bir husus.
Bu sonuç beklenerek Pezeşkiyan’ın adaylığına izin verildi ise, nedenleri üzerinde kısmen spekülatif birkaç tahminde bulunabiliriz:
İran’daki etkin çevreler Pezeşkiyan’ın bu kez seçime girmesine izin vermekle halkın yönetime olan mesafesini azaltmayı hedeflemiş olabilirler. Bu fikri destekleyebilecek göstergeler de var.
2021 İran Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde katılım oranı -o dönemdeki COVİD salgını ortamında- yüzde 48 civarında; geçersiz oy sayısı ise 4 milyon 79 bin. Salgın döneminde de olsa seçmen nüfusunun yarıdan fazlasının oy vermeye gitmemiş olması; gidenlerin de yaklaşık 4 milyonunun geçersiz oy vermesi alarm verici bir durum.
Bu seçimde ise ilk turda geçersiz oy sayısı -önceki seçime göre üç milyon azalarak- 1 milyona düşmüş; ikinci turda ise katılım yüzde ona yakın artmakla birlikte bu sayı daha da düşerek 600 binde kalmış.
Eğer bu tahminimiz doğru ise, seçime katılım noktasında amaç bir yere kadar başarılmış gibi görünüyor ama asıl Pezeşkiyan’ın icraatındaki başarısı ve kendisine ne kadar izin verileceği belirleyici olacaktır.
Diğer yandan, mevcut uluslararası konjonktürde İran her an bir çatışmanın tarafı olabilir. Son İsrail – İran gerginliğinde olduğu gibi ara ara kontrollü restleşmeler olsa da bunlar bir şekilde kontrolsüz bir noktaya da gelebilir. Örneğin İsrail, Lübnan’a ve Hizbullah’a saldıracak olursa, İran’ın da en azından zımni olarak bu çatışmanın bir tarafı olacağını tahmin edebiliriz. Çatışma ihtimali de içeride sağlam olmayı gerektiriyor.
Yazımızı fazla uzatmadan son söz olarak şunları belirtelim:
Wikipedia’nın Pezeşkiyan’la ilgili maddesinde onun bir Kuran-ı Kerim muallimi ve Nechul Belağa okuyucusu olduğu belirtiliyor.
BBC dahil bazı uluslararası kaynaklara göre de, Cumhurbaşkanı Dr. Mesut Pezekşiyan kendisini ilkeci reformist (Devrimin ana ilkelerine bağlı bir reformcu) olarak tanımlıyor. İlk söylemleri de bu tanıma uyuyor. Gelecekte ne olacağını ise inşaAllah hep birlikte göreceğiz.
Allah’a emanet olun.
