Prof. Dr. Celalettin Yavuz Güvenlik Politikaları Uzmanı, 19 Eylül 2023
Son haftalarda Ermenistan Başbakanı Paşinyan’ın Rusya’yı ve Rusya Devlet Başkanı Putin’i hedef alan demeçleri dikkat çekti. Azerbaycan’ın toprak bütünlüğü içerisindeki Dağlık Karabağ’da sözde cumhurbaşkanlığı seçimi de Azerbaycan’ı öfkelendirdi. İran’dan Ermenistan’a destek beyanatı, ABD ile ortak askeri tatbikat gibi gelişmeler üzerine Güney Kafkaslarda ortalık bir kez daha karışma potansiyeli gösterince konuyu amaya çalıştık.
Azerbaycan-Ermenistan Geriliminin Sebepleri
Soğuk savaş sonrası çıkan Birinci Dağlık Karabağ Savaşı sonunda Ermeniler Rus birliklerinin de yardımıyla Dağlık Karabağ’a ilaveten etrafındaki 7 rayonu (ilçeyi) de işgal etti. Yaklaşık bir milyon Azerbaycan Türk’ü, can güvenliği sebebiyle yerini yurdunu terk etti. 1993 yılında BM kararları gereği bu toprakların Azerbaycan’a ait olduğu kararı alınmış, AGİT bünyesinde sorunu çözmek üzere Minsk Grubu oluşturulmuş, çözüm yerine havanda su dövülmüştü. Ermeni birlikleri 2020 yılı sonbaharında Azerbaycan mevzilerine ateş açınca, karşılık veren Azerbaycan kuvvetleri 40 günlük İkinci Dağlık Karabağ Savaşı sonunda işgal topraklarının büyük bir kısmını kurtararak Karabağ’daki Suşa kentine girdi. Bunun üzerine devreye giren Rusya ateşkesi sağladı. Rusya Devlet Başkanı Putin’in aracılığında İki ülke liderlerinden Aliyev ve Paşinyan bir araya geldiler. Ateşkes sözleşmesine göre Ermenistan, Dağlık Karabağ’ın Azerbaycan toprağı olduğunu kabul etmişti.
10 Kasım 2020 tarihli mutabakatın 9. Maddesine göre bölgedeki tüm ekonomik ve ulaşım bağlantıları açılacak, Ermenistan Cumhuriyeti; insanların, araçların ve malların her iki yönde engelsiz hareketini organize etmek için Azerbaycan Cumhuriyeti’nin batı bölgeleri ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasındaki ulaşım bağlantılarının güvenliğini garanti edecekti. Keza işgal edilen rayonlardaki ve Karabağ’daki Ermeni askerleri de bölgeyi ter edeceklerdi. Karabağ’la Ermenistan arasında Laçin Koridoru geliştirilirken, Azerbaycan’la Nahçıvan arasında da Ermenistan’ın güneyinde Zengezur Koridoru’nun açılması gündeme gelmişti. Ancak Ermenistan bu konuda ayak diremektedir. Zaman zaman Ermeni askerleri Azerbaycan birliklerine top ateşi açmaya devam etmekte, ateşkes ihlallerini sıkça sürdürmektedir.
Ateşkes üzerinden aylar, yıllar geçtiği, taraflar birkaç kez bir araya getirildikleri halde Laçin Koridoru işlerken, Zengezur Koridoru’nda Ermenistan’ın direnişi vardı. İşgal bölgelerindeki Ermeni askerlerinin bir kısmı da yerlerini terk etmemişler, aksine bu bölgelere silah sevkıyatı da yapılmaktaydı. Ermeni birlikleri zaman zaman taciz atışlarıyla can ve mal kaybına da sebebiyet vermekteydiler. Bu olumsuz gelişmeler üzerine Azerbaycan da Laçin Koridoru’nu kontrol etmeye başladı. Ayrıca Ermenilerin kontrolündeki Karabağ topraklarında 9 Eylül’de provokatif sözde ‘cumhurbaşkanı seçimi’ de düzenlenince Azerbaycan’ın tepkisi büyüdü.
Ermenistan’ı Cesaretlendiren Gelişmeler ve Rusya’dan Uzaklaşma
Sorunun çözümü uzadıkça Fransa ve ABD’den çatlak sesler yükseldi. Eylül 222’de Erivan’ı ziyaret eden ABD Temsilciler Meclisi Başkanı Pelosi, sınırda çatışmaları konusunda Azerbaycan’ı suçladı. Bunlardan cesaret bulan Paşinyan ülke güvenliğinin bir süredir Ukrayna’yla savaşan Rusya’ya bağlamalarının yanlış olduğunu, Rusya’nın taahhüt etmesine rağmen Laçin Koridoru’nu kontrol edemediği/etmek istemediği eleştirisinde bulundu.
Keza Ermenistan, Putin’in Ermenistan’ı ziyareti halinde tutuklanmasını gerektirecek, Uluslararası Ceza Mahkemesi kararlarını tanıma kararı aldı. Rusya ise, Ermenistan’ın talebiyle sınırda iki yıl boyunca “güvenliği tesis etme” ve normalleşmeye katkı maksadıyla gönderilen AB’nin sivil gözlem misyonu EUMA’dan rahatsız oldu. Keza ABD askerleriyle “barışı koruma” çerçevesinde bir tatbikata başladı. Bölge ülkelerinden İran da Rusya gibi bölge dışı ülkeyle işbirliği ve ortak tatbikatın istikrarı bozacağı ikazında bulundu. Batı’nın ve İran’ın dolmuşu sonucu, Azerbaycan’la uzlaşmanın yolu Zengezur Koridoru’nda ısrar yerine tereddüt eden Ermenistan, kalkınmasına, refahına ve bölgesel barışa engel olduğundan habersiz gibidir.
